ص: 2

او با تعجب گفت: «الله اکبر، چگونه جنازه ام را دفن نمی کنند، با اینکه در برابر دید مردم مسلمان است!!».

امام سجاد علیه السلام به باد مصائب پدرش حسین علیه السلام منقلب شد و گریست و گفت:

را آشفاه علیک یا ابثاها تبقى ثلاثة أيام بلا دفن و آنت إب بنت رسول الله.

وای وای وای فریاد از اندوه جانکاه تو ای بابا، که جنازه ات سه روز بدون دفن باقی ماند، با اینکه پسردختر پیامبر خدا«ص» هستی»

2- وقتی که به دستور منصور دوانیقی، خانه امام صادق علیه السلام را آتش زدند، یکی از شیعیان، روز بعد به حضور آن حضرت رسید، دید بسیار غمگین است و قطرات اشک از دیدگانش جاری است، علت پرسید، آن حضرت فرمود: وقتی که روز قبل آتش در دالان خانه ام زبانه کشید، با اینکه من در خانه بودم دیدم بانوان حرم شیون زنان از این سو به آن سو می دوند، تا آتش را به آنها آسیب نرساند، به یاد ترس و هراس اهلبيت جدم حسین علیه السلام در روز عاشورا افتادم، که دشمن به آنها هجوم کرد و منادی دشمن می گفت: خانه ظالمان را بسوزانید

مأساة الحسين (الشيخ عبدالوهاب الكاشي) ص 152، 135. امید آنکه این کتاب، در این راستا، اثر بخش و سازنده باشد.

حوزه علميه قم: محمد محمدی اشتهاردی .

ص: 5

ص: 6

و بی عدالتی و مبارزه با هرگونه فساد بر می انگیزد، و انسانها را به اهداف حسین و حسینیان نزدیک کرده و در مسیر پیکار با دشمنان بشر قرار می دهد.

بر همین اساس در روایات اسلامی، به بیان مصائب امام حسین (ع) و اهلبیت عصمت و طهارت (ع) و بازگو نمودن رنجها و فریادهای غم انگیز آنها، توجه بسیار شده و پاداش فراوان برای آن قرار داده شده است.

ص: 7

و اشکش به گونه هایش سرازیر گردد، خداوند او را در منزل صدق (جایگاه رفیع بهشت) ساکن کند...» (1)

3- امام صادق (ع) فرمود: «آه کشیدن غمگین برای ستمی که به ما رسیده، تسبیح است، و اندوه او برای ما عبادت می باشد و پوشیدن راز ما جهاد در راه خدا است»، آنگاه فرمود: سزاوار است این سخن با آب طلا نوشته شود. (2)

و نیز فرمود: لِکُلِّ سِرٍّ ثَوابٌ اِلاّ الدَّمْعَةً فِینا

:«برای هر مصیبتی که بر آن صبر گردد و پوشیده شود پاداش است، مگر گریه و اشک برای مصائب ما که بی صبری و آشکار نمودن آن، پاداش دارد.» (3)

4- عالم بزرگوار سیّد بن طاووس (متوفّی 664 ه-.ق) می گوید از آل الرسول (ع) نقل شده که فرمودند:

مَن بَکی اَو اَبْکی فِینا مِأَةً، ضَمِنّا لَهُ عَلَی اللهِ الجَنَّةَ، وَ مَن بَکی اَو اَبْکی خَمْسِینَ، فَلَهُ الْجَنَّةُ وَ مَن بَکیَْ اَو اَبْکی ثَلاثِینَ، فَلَهُ الْجَنَّةُ، وَ مَنْ بَکی اَو اَبْکی عَشَرَةٌ فَلَهُ الْجَنَّةُ، وَ مَنْ بَکی اَوْ اَبْکی واحِداً، فَلَهُ الْجَنَّةُ، وَ مَنْ تَباکی فَلَهُ الْجَنَّةُ.

:«کسی که در مصیبت ما خود گریه کند یا صد نفر را گریان سازد، ما بهشت را برای او ضمانت می کنیم، و کسی که در مصیبت ما خود گریه کند یا پنجاه نفر را گریان سازد، اهل بهشت است، و کسی که در مصیبت ما خود گریه کند و سی نفر را بگریاند، اهل بهشت است، و کسی که در مصیبت ما بگرید و ده نفر را بگریاند، اهل بهشت است، و کسی که خود گریه کند و یک نفر را بگریاند

ص: 8

اهل بهشت است، و کسی که خود را به گریه وادار کند (و به صورت گریه کنندگان درآورد) برای او بهشت است». (1)

5- امام رضا (ع) در روز اول محرم به ریان پسر شبیب در ضمن گفتاری فرمود:

یَابْنَ شَبّیبٍ اِن سَرَّکَ اَنْ تَکُونَ مَعَنا فِی الدَّرَجاتِ الْعلُی مِنَ الْجِنانِ فَاحزَن لِحُزْنِنا وَ افْرَح لِفَرَحِنا وَ عَلَیْکَ بِوَلایَتِنا فَلو اَنَّ رَجُلاً تَوَلی حَجَر لَحَشَرَهُ اللهُ مَعَهُ....

:«ای پسر شبیب! اگر خوش داری تا با ما در درجات عالی بهشت باشی، برای حزن ما محزون باش، و برای شادی ما شاد باش، و بر تو باد به دوستی و ولایت ما، چرا که هرگاه شخصی سنگی را دوست بدارد، خداوند او را با آن محشور گرداند». (2)

ص: 9

کرد».

سپس فرمود: ای جعفر! آیا بر اشعارت، نمی افزائی؟

جعفر عرض کرد: می افزایم.

امام فرمود: «هر کس شعری در مرثیّة حسین (ع) بگوید و مردم را بگریاند، خداوند بهشت را بر او واجب کرده و او را می آمرزد».(1)

ص: 10

عاطفی بر ضدّ دشمنان مکتب محسوب گردد». (1)

بر همین اساس است که پیامبر (ص) و امامان (ع) آنان را که آمادگی گریه کردن را ندارند، به «تَباکِی» (خود را به شکل گریه درآوردن) دعوت کرده اند، تا یاد حسین (ع) در همة قرون و اعصار، در خاطره ها زنده بماند، امام صادق (ع) فرمود:

مَن تَباکی فَلَهُ الْجَنَّةُ: «هر کس به هنگام شنیدن مصائب امام حسین (ع) خود را به گریه زد، مستحقّ بهشت می شود». (2)

معلوم است که تباکی در هنگامی است که اشک از چشم انسان جاری نمی گردد، ولی انسان از شنیدن مطالب متاثر می شود.

نتیجه اینکه:

گریه حضرت زینب (ع) و اهلبیت (ع) گریة عاطفی و گریة پیام آور و یکنوع نهی از منکر و شعار و شور انگیز و سوزاننده و رسواگر طاغوتیان و ستمگران بود، و ادامة این راه همواره «جنگ عواطف» بر ضد طاغوتیان و ستمگران است، و در نهضتها هیچگاه نباید نقش «جنبش عواطف» را فراموش کرد، از این جنبش به عنوان شعائر و شعار یاد شده، که اصولاً شعار و شعور، جهت مبارزه را مشخص می کند و انسانها را به سوی آن جهت تحریک و سوق می دهد.

ص: 11

الشهداء تألیف ملاحسین کاشفی (متوفی 910) رسم شده و قبلاً چنین سابقه ای نداشته است.

ولی براساس روایات ما، این تصوّر قطعاً بی پایه و غلط است، چرا که شخص پیامبر اسلام (ص) و امامان (ع) برای حسین (ع) روضه خوانی کرده اند و مردم را به روضه خوانی تحریص و تشویق نموده اند، بلکه پیامبران پیشین، حتی حضرت آدم (ع) برای حسین (ع) روضه خوانی نموده است، بنابراین جریان روضه خوانی از قبل بوده و در اسلام به عنوان یکی از شعائر مذهبی و برنامه هایب سیاسی و تربیتی عنوان شده و ادامه یافته است، برای تایید این مطلب به چند نمونه از روایات زیر توجه کنید:

1- در تفسیر آیه 37 بقره (فَتَلَقّی آدَمُ مِن رَبِّهِ کَلِماتٍ) روایت شده، حضرت آدم (ع) بر ساق عرش، نام پیامبر (ص) و امامان را دید، و جبرئیل به او تلقین کرد (که هنگام توبه و مناجات) بگو:

یا حَمِیدُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ، یا عالِی بِحَقِّ عَلِی، یا فاطِرُ بِحَقِّ فاطِمَةَ یا مُحسِنُ بِحَقِّ الْحَسنِ وَ الْحُسَینِ وَ مِنْکَ الاِْحسانُ.

هنگامی که جبرئیل نام حسین (ع) را برد، اشک از چشمان آدم (ع) روان شد و دلش شکست، از جبرئیل پرسید: عت چیست که با ذکر حسین (ع) اشکم سرازیر می گردد، جبرئیل جریان مصیبت امام حسین (ع) را برای آدم (ع) نقل کرد، آنگاه جبرئیل و آدم (ع) برای مصائب امام حسین (ع) و همراهانش، مانند زن فرزند مرده گریه کردند. (1)

2- امام علی (ع) می فرماید: روزی به حضور رسول خدا (ص) رفتیم، پس از صرف غذا، آن حضرت وضو گرفت و رو به قبله نشست و به دعا و راز و نیاز پرداخت سپس در حالی که اشک بسیار از چشمانش سرازیر بود به زمین افتاد، حسین (ع) بر دوش آن حضرت جهید و گریه کرد پیامبر (ص) به او فرمود: «پدر و مادرم بفدایت

ص: 12

چرا گریه می کنی؟».

حسین (ع) عرض کرد: «ای پدر! امروز تو را به گونه ای محزون و گریان دیدم که هرگز تو را چنین ندیده بودم».

پیامبر (ص) فرمود: «پسرم! امروز از ملاقات شما بسیار شادمان شدم که هرگز چنین شاد نشده بودم، حبیبم جبرئیل نزد من آمد و به من خبر داد که شما کشته می شوید، و محل قتل شما دور از همدیگر است، از این رو محزون شدم و دعا کردم و از خدا برای شما تقاضای خیر نمودم». (1)

3- ابن عباس می گوید: در جریان جنگ صفین، هنگامی که امام علی (ع) در مسیر راه از کربلا عبور کرد، توقف نمود و فرمود: ای ابن عباس آیا این سرزمین را می شناسی؟ گفتم: نه، فرمود: «اگر مثل من آن را می شناختی تا گریه نمی کردی از آن عبور نمی کردی».

آنگاه آنچنان گریه کرد که اشکش بر سینه اش جاری شد، و چنین (روضه می خواند و) می گفت: آه! آه!، آل ابوسفیان را با من چه کار؟ آل حرب را با من چه کار؟ ای ابا عبدالله شکیبا باش، که پدرت از این مردم همان ببیند که تو ببینی... باز آن حضرت مطالبی فرمود و گریه کرد.(2)

4- ابو عمّاره می گوید: هرگز در هیچ روزی نام حسین (ع) نزد امام صادق (ع) برده نشد که آن روز آن حضرت تا شب خنده کند، و می فرمود:

الحسین عبرة کل مؤمن.

«حسین (ع) سبب ریزش اشک هر مؤمن است». (3)

5- ماجرای مرثیه خوانی ابوهارون مکفوف برای امام حسین (ع) در حضور

ص: 13

امام صادق (ع) و بستگانش، و گریه شدید امام صادق (ع) (1) و همچنین ماجرای مرثیّه خوانی دِعّبِل خَزاعی در روز عاشورا در مجلس عزای امام حسین (ع) که حضرت رضا (ع) آن را تشکیل داده بود و گریه حضرت رضا (ع) و حاضران (2) و.... همه حاکیست که مسأله روضه خوانی و گریه بر شهدای کربلا در همان قرن اول و دوّم هجرت رواج کامل داشته و در همان آغاز جزء برنامه های مهم مذهبی بوده است.

***

اما در مورد کتاب «رَوْضَةُ الشُّهداء» این کتاب را «کمال الدین حسین بن علی واعظ کاشفی» نوشته، وی در نیمه اول قرن نهم در سبزوار به دنیا آمد و بسال 910 ه-.ق در هرات درگذشت، و به قول صاحب روضات الجنّات، نظر به اینکه این کتاب نخستین کتابی است که در مورد مقاتل به فارسی نوشته شده، و وعاظ و ذاکرین بر بالای منابر آن را می خواندند و نام آن، «روضه» (باغ) بود، از ذکر مصیبت به نام رضه خوانی تعبیر شد. (3)

بنابراین اصل ذکر مصیبت و مرثیه خوانی از قبل بوده، ولی تغییر نام آن به «روضه» پس از تالیف این کتاب بوده است.

ص: 14

امام حسین (ع) در روز عاشورا کنار هر شهیدی می آمد، از وصف او می گفت و گریه می کرد، و در روز یازدهم محرم هنگام وداع بازماندگان با اجساد مطهر شهداء، امام حسین (ع) اشعاری به سکینه آموخت که در مدینه برای شیعیان بخواند که مطلع آن این است: شِیعَتی مَهْما شَرِبْتُم ماءَ عَذْبٍ فَاذْکُرونِی (که بعداً ذکر خواهد شد).

در این اشعار امام می فرمایدک برای من نُدبه کنید، و ذکر مصیبت علی اصغر (ع) به میان آمده است. (1)

و حضرت زینب (ع) مکرر روضه خوانی کرد، از جمله در کوفه هنگامی که سر بریدة برادرش حسین (ع) را دید، با اشعاری، مرثیه سرائی نمود، از جمله گفت:

ما تَوَهَّمْتُ یا شَقِیقَ فُؤادِی *** کانَ هذا مُقَدَّراً مَکْتُوباً

:«ای برادرم و ای آرام قلبم هیچگاه گمان نمی بردم که این گونه مقدر شده باشد که سر بریده ات در برابر من قرار گیرد» (که بعداً ذکر خواهد شد). (2)

امام سجاد (ع) نیز بارها روضه خواند، و حتی سالها بعد از واقعة کربلا، آن حضرت از وصف کربلا می گفت و گریه می کرد و دیگران را می گریانید.

امام صادق (ع) فرمود: امام سجاد (ع) چهل سال بر پدرش گریست، و در این مدت روزها را روزه داشت و شبها را به عبادت به سر می برد،، هنگام افطار وقتی غذا نزدش می آوردند و می گفتند بفرمائید میل کنید، اشک می ریخت و می فرمود:

قتل ابن رسول الله جائعاً، قتل ابن رسول الله عطشانا.

: «حسین فرزند رسول خدا (ص) گرسنه و تشنه کشته شد».

و این مطلب را تکرار می کرد و گریه می نمود به طوری که غذا و نوشیدنیهایش با

ص: 15

قطرات اشک او می آمیخت، او همواره این گونه می زیست تا به لقاء الله پیوست. (1)

آن حضرت وقتی که قصابی را می دید گوسفندی را ذبح می کند، بیاد امام حسین (ع) می افتاد و می فرمود: آب به گوسفند بدهد، پدرم را با لب تشنه سر بریدند، و در پاسخ یکی از خادمان که از روی دلسوزی به او گفت: گریه نکنید که به خطر می افتید، فرمود: حضرت یعقوب، پیغمبر بود، از دوازده فرزندش، یکی از آنها (یوسف) غایب گردید، با اینکه می دانست او زنده است، آنقدر از فراق او گریست که چشمانش سفید شد ولی من اجساد پاره پاره پدر، برادران و عموها و دوستانم را دیدم، چگونه غم و اندوه من پایان یابد؟ من هر وقت به یاد آنها نمی افتم، بی اختیار قطرات اشک از چشمانم سرازیر می شود.(2)

امام زمان حضرت مهدی (ع) در ضمن درودهائی که بر امام حسین (ع) می فرستد: از جمله می فرماید:

اَلسَّلامُ عَلَی الْجُیُوبِ الْمُضَرَّجاتِ.

:«سلام بر آن گریبانهائی که در سوگ امام حسین (ع) پاره پاره شد». (3)

این تعبیر نیز بیانگ اوج قداست و ارزش سوگواری برای مصائب امام حسین (ع) است.

ص: 16

کتابها پراکنده است، و نیاز شدید به دسته بندی و تنظیم مطالب، و ذکر اشعار مناسب و فشردگی مطالب براساس مدارک می شد، و طلاّب عزیز و مدّاحان و مرثیه سرایان در این جهت به یک کتاب خلاصه و در عین حال جامع و دسته کرده نیاز داشتند، به نگارش این کتاب اقدام گردید، امید آنکه تا حدودی خلا مذکور را پر کرده، و قدمی در این راه برداشته شده باشد.

با توجه به اینکه در ان کتاب گاهی از کتبی مانند: معالی السّبطین، کبریت الاحمر، اسرار الشهادة دربندی، روضة الشهداء، دمعة السّاکبه، منتخب طریحی و تذکرة الشهداء نیز استفاده شده که اعتبار این کتب چندان روشن نیست، گرچه مطالبی که از این کتب، در این کتاب نقل شده، با توجه به جریانات، تناسب یا واقعیت دارد، بهرحال این کتاب در سه بخش تحریر و تنظیم گردید:

بخش اول: ذکر مصائب چهارده معصوم علیهم السلام.

بخش دوم: ذکر مصائب شهدای کربلا تا هنگام شهادت امام حسین (ع).

بخش سوم: حوادث جانسوز بعد از شهادت امام حسین (ع) از کربلا تا شام و مدینه.

خدایا شیوة زندگی ما را همانند شیوة زندگی محمد و آلش (ص) قرار بده و مرگ ما را نیز آنچنان کن.

حوزة علمیة قم - محمد محمدی اشتهاردی

زمستان 1369 شمسی

ص: 17

ص: 19

مرد غریبی است از پیامبر (ص) اجازة ورود می طلبد، آیابه غریبان اجازة ورود می دهید؟

در این هنگام رسول خدا (ص) به هوش آمد و فرمود: فاطمه جانم، آیا می دانی این شخص کیست؟ این کسی است که جمعیتها را پراکنده می کند، لذات را در هم می شکند، این فرشته مرگ (عزرائیل) است، به خدا سوکند قبل از من از کسی اجازه نگرفته و پس از من هم از احدی اجازه نمی گیرد، بخاطرمقام ارجمندی که در پیشگاه خداوند دارم از من اجازه می طلبد، به او اجازة ورود بده.

فاطمه (ص) به او فرمود: داخل شو خدا تو را بیامرزد، عزرائیل مانند نسیم ملایمی وارد خانة پیامبر (ص) شد و گفت:

السلام علی اهل بیت رسول الله. : «سلام بر خاندان رسول خدا(ص)» (1)

ص: 18

جابر انصاری می گوید: فاطمه (س) کنار بستر پیامبر (ص) بود، و با اندوهی جانکاه می گفت:

و اکرباه لکربک یا ابتاه! : «آه و فغان از رنج و مصیبت تو ای پدر جان».

پیامبر (ص) به فاطمه (س) فرمود: بلکه پس از امروز پیامبر (ص) دیگر غمی ندارد، ای فاطمه (س) نباید در وفات پیامبر (ص) گریبان چاک کرد، و سیلی به صورت زد و وایلا گفت، ولی تو همان سخنی را بگو که پیامبر (ص) در مرگ پسرش ابراهیم گفت: «دیدگان اشک می ریزند، و دل بدرد می آید ولی سخنی نمی گویم که پروردگار را به خشم آورد، و ما در مصیبت تو ای ابراهیم اندوهناکیم». (1)

ص: 20

ص: 21

گفت که روی فاطمه (س) از آن سخن شکوفا شد، سپس جان رسول خدا (ص) قبض گردید...

در حدیث آمده: به فاطمه (س) گفته شد، آن سخنی که پیامبر (ص) آهسته به تو گفت چه بود که موجب خرسندی تو گردید؟

فرمود: پیامبر (ص) به من خبر داد که من نخستین نفر از اهلبیت او هستم که به او ملحق می گردم، و بعد از او چندان نمی گذرد که به آن حضرت می پیوندم، این مژده موجب از بین رفتن اندوه من گردید. (1)

ص: 22

خداوند او را نزد خود برد، تا علی (ع) این سخن را گفت، صدای ضجه و گریه از خانه برخاست. (1)

ص: 23

اندوه حضرت زهرا (س) از فراق پیامبر (ص) بسیار بود، او مرثیه می خواند و به گونه ای گریه می کرد که از گریة او در و دیوار اشک می ریخت. (1)

یکی از اشعار او در سوگ آن حضرت این اشعار است:

ماذا عَلی مَنْ شَمَّ تُرْبَةَ اَحْمَدٍ *** اَنْ لا یَشُمَّ مَدَی الزَّمانِ غَوالِیاً

صُبَّتْ عَلیَّ مَصائبٌ لَوَْاَّنها *** صُبَّتْ عَلَی الاَیامِ صِرْنَ لَیالیاً

: «آنکس که بوی خوش تربت (خاک قبر) پیامبر (ص) را می بوید، اگر در زمان طولانی، بوی خوش دیگری نبوید چه خواهد شد؟ (یعنی تا آخر عمر، همین بوی خوش، او را کافی است و نیازی به بوی خوش دیگر ندارد).

آنچنان باران غم و اندوه بر جانم ریخته که اگر بر روزهای روشن می ریخت، آن روزها مانند شب، تیره و تاز می گردید». (2)

بجانم ریخته چندان غم و درد و مصیبتها *** که گر بر روزها ریزند گردد تیره چون شبها

انس بن مالک می گوید: پس از دفن جنازة رسول خدا (ص) فاطمه (س) با من ملاقات کرد و با اندوهی فراوان فرمود: «ای انس!

کَیْفَ طابَتْ اَنْفُسُکُمْ اَنْ تَحثُوا عَلی وَجْهِ رَسُولّ اللهِ التُّرابَ.

: «چگونه دل شما قبول کردکه خاک بر چهرة نازنین پیامبر (ص) بریزید؟».

سپس با گریه گفت:

«ای پدر! آه پدرم! که دعوت حق را اجابت کرد، و خداوند او را نزد خود

ص: 24

برد» (1)

و از اشعار حضرت زهرا (س) در کنار قبر پیامبر (ص) است:

نَفْسِی عَلی زَفَراتِها مَحْبُوسَةٌ *** یا لَیْتَها خَرَجَت مَع الزَّفراتِ

لا خَیْرَ بَعْدَکَ فِی الحَیاةِ وَ اِنَّما *** اَبْکی مَخافَةَ اَنْ تَطُولَ حَیاتِی

: «پدر جان! جانم با آن همه غم و اندوه در سینه ام حبس شده، ای کاش با همان اندوهها از بدنم خارج می شد، پدر جان! بعد از تو هیچ خیر و نیکی در زندگی نیست، گریه می کنم از بیم آنکه (مبادا) بعد از تو زندگیم طولانی گردد» (2)

***

شعلة آتنش هجران تو جان می سوزد *** وز فراق تو دل پیر و جوان می سوزد

این چه درد است کز او خون جگر می ریزد *** وین چه سوز است کزو جان جهان می سوزد

شرح این غم چه بگویم که بیان می لرزد *** وصف این حال چه گویم که زبان می سوزد

***

باورم نیست که بابا! از چه خاموش شدی؟ *** ترکمان کردی و با خاک هم آغوش شدی

خانه را نوری اگر بود ز رخسار تو بود *** ای چراغ دل ما از چه تو خاموش شدی؟

جای خالی تو را با چه نگاهی نگرم؟ *** ای همای دل و جانم تو چرا دور شدی؟

ص: 25

ص: 26

ص: 27

عمر در ضمن نامه ای برای معاویه، چگونگی برخورد خود با فاطمه (س) را چنین بیان می کند: «... به فاطمه (س) که پشت در بود گفتم: اگر علی (ع) از خانه (برای بیعت) بیرون نیاید، هیزم فراوانی به اینجا بیاورم و آتشی برافروزم و خانه و اهلش را بسوزانم، و یا اینکه علی (ع) را برای بیعت به سوی مسجد می کشانم، آنگاه تازیانة قنفذ را گرفتم و فاطمه (س) را با آن زدم، و به خالد بن ولید گفتم تو و مردان دیگر هیزم بیاورید، و به فاطمه (س) گفتم: خانه را به آتش می کشم... هماندم دستش را از در بیرون آورد تا مرا از ورود به خانه باز دارد، من او را دور نموده و با شدت، در را فشار دادم و با تازیانه بر دستهای او زدم، تا در را رها کند، از شدّت درد تازیانه، ناله کرد و گریست، نالة او به قدری جانکاه و جگر سوز بود که نزدیک بود دلم نرم شود و از آنجا منصرف گردم، ولی به یاد کینه های علی (ع) و حرص او بر کشتن قریشیان (مشرک) افتادم... با پای خودم لگد بر در زدم، ولی او همچنان در را محکم نگه داشته بود که باز نشود، وقتی که لگد بر در زدم، صدای نالة فاطمه (س) را شنیدم که گمان کردم، این ناله، مدینه را زیرورو کرد، در آن حال فاطمه (س) می گفت:

یا اَبَتاهُ! یا رَسُولَ اللهِ هکَذا یُفْعَلُ بِحَبِیبَتِکَ وَ اِبْنَتِکَ، آه! یا فِضَّةُ اِلَیْکِ فَخُذیِنی فَقَدْ وَ اللهِ قُتِلَ ما فِی اَحْشائی مِنْ حَمْلٍ.

: «ای پدر جان! ای رسول خدا! بنگر که این گونه با حبیبه و دختر تو رفتار می شود، آه! ای فضّه بیا و مرا دریاب که سوگند به خدا فرزندم که در رحم من بود کشته شد».

در عین حال در را فشار دادم، در باز شد، وقتی وارد خانه شدم، فاطمه (س) با همان حال روبروی من ایستاد، ولی شدّت خشم من مرا به گونه ای کرده بود که گوئی پرده ای در برابر چشمم افتاده است، چنان سیلی روی روپوش به صورت فاطمه (س) زدم که به زمین افتاد...». (1)

ص: 28

تا در بیت الحرم از آتش بیگانه سوخت *** کعبه ویران شد حرم از سوز صاحبخانه سوخت

آن از آن پیمان شکن کز کینة خم غدیر *** آتشی افروخت تا هم خُمّ و هم خُمخانه سوخت

***

سینه ای کز معرفت گنجینة اسرار بود *** کسی سزاوار فشار آن در و دیوار بود

نالة بانو زد اندر خرمن هستی شرر *** گوئی اندر طور غم چون نخل آتش بار بود

صورتی نیلی شد از سیلی که چون سیل سیاه *** روی گردون، زین مصیبت تا قیامت تار بود

***

گوهری سنگین بها از ابر گوهر بار ریخت *** کز غم جانسوز او خون از در و دیوار ریخت

غنچة نشکفته ای از لاله زار معرفت *** از فراز شاخساری از جفای خار ریخت

اختر فرّخ فری افتاد از برج شرف ))) کآسمان خوناب غم از دیدة خونبار ریخت (1)

ص: 29

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم: این است آنچه فاطمه دختر رسول خدا (ص) به آن وصیت نموده است:

1- فاطمه گواهی می دهد که معبودی جز خدای یکتا نیست.

2- و محمد (ص) بنده و رسول خدا (ص) است.

3- بهشت و دوزخ حق است، و شکی در زنده شدن مردگان و بر پا شدن قیامت نیست.

4- ای علی! من فاطمه دختر محمد (ص) هستم که خداوند مرا همسر تو کرد، تا در دنیا و آخرت، از آن تو باشم، تو از دیگران به من شایسته تر هستی.

مرا شبانه حنوط کن و غسل بده و کفن کن و شبانه بر من نماز بخوان و مرا به خاک بسپار، و به هیچکس خبر نده، تو را به خدا می سپارم و به فرزندانم تا قیامت سلام می فرستم.

(حَنِّطنِی و غَسِّلْنِی وَ کَفِّنِّی بِاللَّیْلِ وَ صَلِّ عَلَیَّ وَ ادْفِنِی بِاللّیلِ... ) (1)

ص: 30

کسی است که به رسول خدا (ص) می پیوندد، و آن حضرت او را برای بهترین مقامات بهشت برگزیده و نزد خود می برد، اگر می دانی که فاطمه (س) از دنیا می رود، اجازه بده مهاجران و انصار را با خبر کنم تا در تشییع و نماز بر او اجتماع کنند و به پاداش آن برسند، و این کار برای عظمت اسلام و بزرگداشت شعائر، شایسته و نیک است».

حضرت علی (ع) در پاسخ پس از تشکر از وفا و محبتهای عباس، فرمود: «ای عمو! از تو تقاضا دارم که چنین کاری نکن و به کسی اطلاع نده و مرا معذور بدار زیرا فاطمه (س) وصیت کرده که امرش را پنهان سازم». (1)

او وصیت کرده که جنازه اش را شبانه غسل بدهم و شبانه کفن کنم و نماز بخوانم و به خاک بسپارم.

***

برای توضیح عرض می کنیم: اگر از زهرا (س) برسیم: شما به علی (ع) وصیت کردید که شبانه مرا دفن کن، این وصیت برای دل خودت بود که نمی خواستی آنها که به تو ظلم کرده اند و حقت را غصب نموده اند، در کفن و دفن تو شرکت نمایند.

اما می پرسیم چرا وصیت کردی که شبانه تو را غسل دهد، شاید در پاسخ بفرمائی، این وصیت به خاطر دل علی (ع) بود، زیرا می خواستی تاریکی شب مانع شود که علی (ع) آثار زخمهائی که از ناحیة دشمنان به تو رسیده بنگرد و داغش تازه گردد.

آری فاطمه (س) در فکر غمهای علی (ع) بود، امام باقر (ع) از پدران خود نقل می کند: فاطمه (س) گریه سخت کرد، علی (ع) فرمود: چرا گریه می کنی؟ فاطمه (س) گفت:

اَبْکی لِما تُلْقِی بَعْدی

ص: 31

: «گریه ام برای غمها و حوادث ناگواری است که بعد از من به تو می رسد».

علی (ع) او را دلداری داد و فرمود: «گریه نکن، سوگند به خدا این حوادث در راه خدا، برایم کوچک است». (1)

ص: 32

«ای فاطمه! وقتی که به حضور پدرت رسول خدا (ص) رسیدی سلام مرا به او برسان».

***

اسماء گریبانش را پاره کرد و سراسیمه از خانه بیرون آمد، حسن و حسین (ع) را در بیرون خانه ملاقات کرد.

آنها پرسیدند: مادرمان کجاست؟

اسماء سخنی نگفت.

آنها به سوی خانه روانه شدند، دیدند مادروشان رو به قبله افتاده، حسین (ع) مادرش را تکان داد ناگاه دریافت مادرش از دنیا رفته است، به برادرش حسین (ع) رو کرد و گفت: ای برادرم، خدا در مورد مادرم به تو اجر و پناه بدهد (آجَرَکَ اللهُ فی ،،،،،،،،،،،،،،، الْوالِدَةِ) حسن (ع) پیش آمد و خود را به روی ما در افکند، گاهی او را می بوسید و گاهی می گفت: ای مادرم با من سخن بگو، قبل از آنکه روح از بدنم بیرون رود.

امام حسین (ع) پیش آمد و پاهای مادرش را می بوسید و می گفت: «مادرم! من پسرت حسین (ع) هستم، قبل از آنکه قلبم شکافته شود و بمیرم با من سخن بگو» (1)

مادر از جا خیز من بشور شینم *** نور دیدة تو تشنه لب حسینم

ای مادر افسرده سیلی ز عدو خورده *** ای شکسته پهلو، ای شکسته پهلو

ص: 33

صورتش پاشیدند، وقتی خوب شد، با گفتاری که از قلب داغدار و پر سوزش بر می خاست، فرمود:

بِمَنِ الْعَزاء یا بِنْتَ مُحَمَّدٍ کُنْتُ بِکِ اَتَعزِّیُ فَفِیمَ الْعَزاء مِنْ بَعْدِکٍ

: «ای دختر محمّد (ص) به چه کسی خود را تسلیت بدهم، تا زنده بودی مصیبتم را به تو تسلیت می دادم، اکنون بعد از تو چگونه آرام گیرم؟».

مورّخ معروف، مسعودی می نویسد: امام علی (ع) در کنار جنازة زهرا (س) با سوز و گداز چنین مرثیه خواند:

لِکُلِّ اِجْتِماعٍ مِنْ خَلیلَینِ فُرْقَهٌ *** وَ کُلُّ الَّذی دونَ الْمَماتِ قَلیلٌ

وَ اِنَّ افْتِقادِی فاطِمَاً بَعْدَ اَحْمَدٍ *** دَلِیلٌ عَلی اَنْ لا یَدوُمَ خَلِیلٌ

: «هر اجتماع دو دوست سرانجام به جدائی می انجامد، و هر مصیبتی بعد از فراق و جدائی، اندک است.

رفتن فاطمه (س) بعد از رحلت پیامبر (ص) دلیل آن است که هیچ دوستی باقی نمی ماند». (1)

***

ای یگانه گهرم فاطمه جان فاطمه جان *** از غمت خون جگرم فاطمه جان فاطمه جان

بعد پرپر شدنت ای گل رعنا چه کنم؟ *** روزم از هچر تو شد چون شب یلدا چه کنم؟

ص: 34

هر زمان یاد کنم پهلوی بشکسته تو *** خون رود از بصرم فاطمه جان فاطمه جان

***

بودی چراغ خانه ام یا زهرا *** تاریک شد کاشانه ام یا زهرا

ای نو گل پژمرده ام یا زهرا *** سیلی ز دشمن خورده ام یا زهرا

گوید حسین کو مادرم یا زهرا ))) کو مادر غم پرورم یا زهرا

***

هنگامی که امام علی (ع) بدن زهرا (س) را کفن می کرد، وقتی که خواست بندهای کفن را ببندد صدا زد:

ای اُمّ کلثوم ای زینب، ای سکینه، ای فضّه، ای حسن ای حسین:

هَلُمُّوا تَزَوَّدُوا مِنْ اُمِّکُمْ...

: «بیایید و از دیدار مادرتان توشه برگیرید، که وقت فراق و لقای بهشت است».

حسن و حسین آمدند و با آه و ناله، فریاد می زدند: ای مادر حسن! ای مادر حسین! وقتی که به حضور جدّمان رسیدی سلام ما را به او برسان و به او بگو بعد از تو در دنیا یتیم ماندیم، آه! آه! چگونه شعلة غم دل ما از فراق پیامبر (ص) و مادرمان، خاموش گردد؟!

امیرمؤمنان می فرماید:

اَنِّی اُشْهِدُ اللهَ اِنَّها قَدْ حَنَّتْ وَ اَنَّتْ وَ مَدَّتْ یَدَیْها وَ ضَمَْتْهُما اِلی صَدْرِها مَلِیاً.

: «من خدا را گواه می گیرم که فاطمه نالة جانکاه کشید و دستهای خود را دراز کرد و فرزندانش را مدتی به سینه اش چسبانید».

ناگاه شنیدم، هاتفی در آسمان صدا زد:

یا اَبَا الْحَسَنِ اِرْفَعْهُما عَنْها فَلَقَد اَبْکِیا وَ اللهِ مَلائکَةَ السَّماءِ...

ص: 35

: «ای علی! حسن و حسین (ع) را از روی سینة مادرشان بلند کن که سوگند به خدا این حالت آنها، فرشتگان آسمان را به گریه انداخت».

آنگاه علی (ع) آنها را از سینة مادرشان بلند کرد. (1)

ای آفتاب من که شدی غایب از نظر *** آیا شب فراق ترا کسی بود سحر

ای نور چشم عالم و چشم و چراغ دل *** بگشای چشم رحمت و بر حال من نگر

ص: 36

وَ اِنّا اِلَیهِ راجِعون. (1)بیت الاحزان ص151 و 155 و نهج البلاغه خطبه 202(2)

شمع این مسأله را بر همه کس روشن کرد *** که توان تا به سحر گریة بی شیون کرد

بر سر تربت زهرا علی از خون جگر *** گریه ها تا به سحر بی خبر از دشمن کرد

داغ پیغمبر و زهرا و همان طفل شهید *** همگی آمد و بر قلب علی مسکن کرد

ص: 37

ص: 38

2- ناکثین: طلحه و زبیر و طرفدارانشان

3- مارقین: مقدس مابهای کو.ردل و کج فهم

گروه اول، جنگ صفین را که 18 ماه طول کشید بر ضد آن حضرت به وجود آوردند.

گروه دوم، جنگ جمل را در بصره به وجود آوردند که پی آمدهای دشواری برای حکومت امام علی (ع) داشت.

گروه سوم، همان خوارج بودند که جنگ داخلی سختی بر ضد آن حضرت شروع کردند و سرانجام امام علی (ع) با سپاه خود، به جنگ آنها رفت، آنها چهار هزار نفر بودند در سرزمین نهروان همة آنها جز ده نفر کشته شدند و از سپاه امام علی (ع) نه نفر به شهادت رسیدند، آن ده نفر از خوارج فرار کردند که عبدالرحمان بن ملجم مرادی (قاتل امام علی علیه السلام) یکی از آن فراریان بود. (1)

ص: 39

او مخفیانه به کوفه آمد و در کوفه با قُطام (1) ملاقات کرد، پدر و برادران قطام در جنگ نهروان کشته شده بودند، از این رو کینه علی (ع) را به دل داشت، ابن ملجم فریفتة جمال او شد، و از او خواستگاری کرد او گفت: مهریة من عبارت است از: 1- سه هزار درهم 2- یک غلام و یک کنیز 3- کشتن علی (ع)

ابن ملجم گفت: آنچه گفتی قبول است جز کشتن علی (ع) که بر ای من چنین کاری ممکن نیست.

قطام گفت: «هنگامی که علی (ع) مشغول چیزی است، هماندم بطور ناگهانی به او حمله می کنی و او را می کشی، در این صورت قلبم را شفا خواهی داد، و زندگی من با تو گوارا خواهد شد، و اگر کشته شدی، ثوابهای آخرت برای تو بهتر است».

آنگاه ابن ملجم گفت: به خدا سوگند من به این شهر نیامده ام مگر برای کشتن علی (ع).

قُطّام و دو شخص به نام وردان بن مجالد و شبیب بن بَجّرَه، با ابن ملجم همدست شدند تا سحر شب 19 رمضان، توطئة خود را در مسجد اجرا کند.

قطّام در مسجد خیمه ای زده بود و به عنوان اعتکاف و عبادت در آن به سر می برد، در شب 19 رمضان آن سه نفر (ابن ملجم، شبیب و وردان) در خیمة قطام بودند.

قطّام شمشیرهائی را که زهر آلود کرده بود، بدست آنها داد تا زیر لباس خود حمایل کنند.

توطئه گران قبلاً جریان را به «اشعث بن قیس» گفته بودند، و او نیز با آنها اتفاق رای داشت و آن شب برای یاری آنها به مسجد آمده بود.

در آن شب حجر بن عَدی (از یاران علی علیه السلام) در مسجد بود، ناگاه

ص: 40

شنید اشعث به ابن ملجم می گوید: «زود باش و حاجت خود را برآور که صبح نزدیک شده است».

حجر مطلب را دریفت و به اشعث گفت: «ای اعور ملعون آیا ارادة کشتن علی (ع) را داری؟!».

با شتاب از مسجد بیرون آمد و به خانة علی (ع) روانه شد تا آن حضرت را از جریان الاع دهد، از قضا آن حضرت از راه دیگر به مسجد رفته بود، و به محض ورود، ابن ملجم به او حمله کرده و ضربت بر فرق سر او زد، وقتی که حُجر به مسجد بازگشت، فهمید کار از کار گذشته و مردم می گویند:

قُتِلَ اَمِیرَالْمُؤمِنینَ

: «امیرمؤمنان علی (ع) کشته شد». (1)

ص: 41

2- حضرت علی (ع) در آن ماه رمضان که شب نوزده آن ضربت خورد، شبی در نزد فرزندش حسن (ع) بود، و شبی در نزد فرزندش حسین (ع) بود، و شبی در نزد دامادش عبدالله بن جعفر (ع) افطار می کرد، و بیش از سه لقمه غذا تناول نمی کرد، یکی از فرزندانش پرسید: چرا غذا کم می خوری؟ در پاسخ فرمود:

یا بُنَیَّ یَاْتِی اَمْرُاللهِ وَ اَنَا خَمِیصٌ،اِنَّما هِیَ لَیلَةٌ اَوْ لَیلَتانِ.

: «ای پسرم، امر خدا (مرگ) خواهد آمد و من (می خواهم در آن حال) شکمم تهی باشد، یک شب یا دو شب بیشتر از عمرم باقی نمانده است». (1)

3- حضرت علی (ع) در همان شب آخر عمرش، از خانه به سوی مسجد حرکت کرد، مرغابیها سر راه آن جناب فریاد می کردند، و مردم آنه را از او دور می نمودند، فرمود:

اُتْرُکُوهُنَّ فَاِنَهُنَّ نَوایحٌ.

: «آنها را واگذارید زیرا آنها نوحه گرانند».

4- و گاهی فرمود:

وَاللهِ لَتُخْضَبَنّ هذِهِ مِنْ هذِه.

: «سوگند به خدا این از این - و دست بر سر و محاسنش گذاشت - خضاب خواهد شد». (2)

ص: 42

آن حضرت دشوارگردید، آن بزرگوار آن در را از جا کند و کنار گذاشت و این شعر را خواند:

اُشْدُدْ حَیازِیمَکَ لِلْمَوْتِ فَاِنَّ الْمَوْتَ لاقِیکا *** وَ لا تَجْزَعْ مِنْ الْمَوْتِ اِذا حَلَّ بِوادیکا

: «کمر و سینة خود را برای مرگ ببند، زیرا مرگ تو را دیدار خواهد کرد، و از مرگ اندوهناک مباش و بی تابی مکن در وقتی که در خانة تو فرود آید». (1)

***

امام علی (ع) به سوی مسجد روانه شد، طبق معمول دو رکعت نماز خواند و سپس بالای بام رفت تا اذان بگوید، با صدای بلند اذان گفت که صدایش به گوش تمام ساکنان کوفه می رسید، سپس از بام پائین آمد و به محراب رفت و مشغول نماز نافلة صبح شد، وقتی که خواست سر از سجدة اوّل رکعت اوّل بردارد، در آن تاریکی، ابن ملجم آنچنان شمشیر بر فرق مقدس آن حضرت زد، که فرق سر آن بزرگوار تا نزدیک پیشانی شکافته شد.

امام علی (ع) در این هنگام گفت:

بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ وَ عَلی مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ.

: «بنام خدا و برای خدا و بر دین رسول خدا، به خدای کعبه سوگند که رستگار شدم». (2)

سپس مقداری از خاک محراب را برداشت و روی زخم سرش پاشید و این آیه را خواند:

مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فِیها نُعِیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً اُخْری.

: «ما شما را از خاک آفریدیم و در آن باز می گردانیم و از آن نیز بار دیگر شما

ص: 43

را بیرون می آوریم». (طه - 55)

جبرئیل بین زمین و آسمان فریاد می زد:

تَهَدَّمَتْ وَ اللهِ اَرْکانُ الْهُدی، وَ انْطَمَسَتْ اَعْلامُ التُقی وَ انْفَصَمتِ الْعُرْوَةُ الوُثْقی، قُتِلَ ابْنُ عَمِّ المُصْطَفی، قُتِلَ عَلِیُّ المُرْتَضی، قَتَلَهُ اَشْقَی الاَشْقِیاءِ.

: «سوگند به خدا استوانه های هدایت، ویران شد، و نشانه های بزرگ تقوی تاریک گردید، و دستگیرة محکم ایمان شکسته گردید، پسر عموی مصطفی (س) کشته شد، علی مرتضی کشته شد، او را شقی ترین اشقیاء کشت». (1)

عجب شوری در این ظلمت سرا شد *** ز شور و ساکنان عالم نور

بگوش اهل دل فریاد جبریل *** حکایت می کند از نفخة صور

شکست از تیشة کین شاخ طوبی *** ز غم آتش فشان شد نخلة طور

ز خون محراب و مسجد لاله گونست *** امیرالمؤمنین غرقاب خونست

چو از شمشیر کین شقُّ القمر شد *** زمین و آسمان زیر و زبر شد

قضا طرح بساطی از عزا ریخت *** چو شمشیر مرادی، شعله ور شد

ز خون محراب و مسجد لاله گونست *** امیرالمؤمنین غرقاب خونست (2)

ص: 44

خانة خود رفت، پسر عموی او دید او پارچة حریری را که به سینه اش دوخته بود در می آورد (1) از او پرسید این چیست؟ گویا تو علی (ع) را کشتی.

شبیب می خواست بگوید نه، از روی شتابزدگی گفت: آری، هماندم پسر عمویش با شمشیر به او حمله کرد و او را کشت.

ابن ملجم از سوی دیگر گریخت، شخصی به نام ابوذر که از قبیلة هَمدان بود او را دنبال کرد و چادر شبی که در دست داشت به روی او انداخت و او را به زمین کوبید و شمشیرش را گرفت، و او را نزد امیرمؤمنان (ع) آورد. وردان تروریست سوّم، گریخت و ناپدید گردید. بعد معلوم شد که کشته شده است.

امیرمؤمنان (ع) در مورد ابن ملجم فرمود: اگر من از این ضربت از دنیا رفتم، او را به عنوان قصاص بکشید، و اگر جان سالمی بدر بردم، آنگاه رای خودم را خواهم گفت، و به نقل دیگر فرمود: «اگر از دنیا رفتم با او همانند قاتل پیامبران (که قصاصشان کشتن و سوزاندن است) رفتار کنید».

ابن ملجم گفت:

وَاللهِ لَقدْ اِبْتَعْتُهُ بِاَلْفٍٍ وَ سَمَّمْتُهُ بِاَلْفِ فَاِنْ خانَنِی فَاَبْعَدَهُ اللهُ.

: «سوگند به خدا این شمشیر را به هزار درهم خریده ام و با هزار درهم زهر، آن را مسموم نموداه ام، اگر آن شمشیر به من خیانت کند نفرین بر او باد». (2)

***

پیکر امام علی (ع) را به آن حال که آغشته به خون بود در میان گلیمی نهاده و اطراف آن را گرفتند و به خانه بردند.

مردم دسته دسته به در خانة آن حضرت می آمدند و سر به دیوار خانه گذاشته و می گریستند.

ص: 45

برای معالجه آن حضرت اطباء کوفه را حاضر کردند، اثیربن عمرو که از همه حاذق تر بود به بالین امام آمد، و به زخم سر نگاه کرد و گفت بروید شش گوسفند بیاورید، فوری حاضر کردند، او رگی از آن بیرون آورد و در مغز سر امام نهاد و دمید و پس از لحظه ای بیرون آورد و به آن نگاه کرد ذرات سفیدی مغز را در آن دید، دریافت که ضربت به مغز رسیده است، بستگان همه منتظر بودند تا بشنوند که طبیب چه می گوید، ناگاه شنیدند به امام گفت: «زودتر وصیت کنید که ضربت به مغز رسیده و نمی توان آن را درمان کرد». (1)

امام علی (ع) وصیتی کرد که در نهج البلاغه نامة 47 آمده است.

ص: 46

بچه ها و اعوان خود در سراسر زمین سیر می کنند، و ابلیس به آنها می گوید: «ای گروه شیطانها، ما انتقام آدم (ع) را از فرزندانش گرفتیم، و در هلاکت آنها سعی بلیغ کردیم، بکوشید تا مردم را نسبت به آنها به تردید و شک بیندازید و مردم را به دشمنی آنها وادار نمائید...». (1)

ص: 47

الملاقات است و حال مزاجی او اقتضا ملاقات با شما را ندارد).

مردم بازگشتند و من ماندم، امام حسن (ع) فرمود: ای اصبغ! مگر سخنی را که از پدرم نقل کردم نشنیدی؟

گفتم: آری شنیدم، ولی من دوست دارم امام علی (ع) را ملاقات کنم و از او حدیثی بشنوم، برای من اجازة ورود بگیر.

امام حسن (ع) به خانه بازگشت، سپس بیرون آمد و به من فرمود: داخل شو، من وارد شدم، کنار بستر امیر مؤمنان (ع) آمدم دیدم دستمال (زرد رنگی) به سر بسته، ولی زردی رنگش از زردی دستمال بیشتر است، و آن حضرت بر اثر شدت ناراحتی و ضعف و اثر زهر، از این زانو به آن زانو می شد، در عین حال حدیثی برای من بیان فرمود... (1)

***

بعضی نقل کرده اند: گفته شد شیر برای امام علی (ع) خوب است، بینوایان که همواره مورد لطف آن حضرت بودند، ظرفها را پر از شیر کرده برای آن حضرت آورده بودند.

جالب اینکه: امام حسن (ع) ظرف شیری نزدیک آورد و به پدر شیر داد، آن حضرت کمی از آن خورد، و فرمود: بقیه آن را برای اسیرتان (ابن ملجم) ببرید، و به حسن (ع) فرمود: به آن حقی که بر گردن تو دارم، در لباس و غذا، آنچه می پوشید و می خورید به ابن ملجم نیز بپوشانید و بخورانید. (2)

در عبارت دیگر آمده: امام حسن (ع) سر مبارک پدر را به دامن گرفت و گریه کرد، قطرات اشکش روی صورت امام علی (ع) ریخته می شد، امام علی (ع) پسرش را دلداری داد و امر به صبر کرد، امام حسن (ع) عرض کرد پدر جان چه کسی تو را

ص: 48

ضربت زد؟ فرمود: پسر زن یهودی عبدالرحمن بن ملجم... (1)

ص: 49

ص: 50

سموم کین چون زد بر گلشن دین *** نه تنها شاخ گل، هر خشک و تر سوخت

ز داغ لاله زار علم و حکمت *** کتاب و سنت خیر البشر سوخت

سزد کز چشم زمزم خون ببارد *** که رکن کعبه و حجر و حجر سوخت

(از آیت الله محمدحسین اصفهانی)

***

مناجات علی امشب ز نخلستان نمی آید *** صدای دلنشین شاه انس و جان نمی آید

به فرق مظهر حق و عدالت ضربتی خورده *** که امید حیات از آن شه خوبان نمی آید

علی در بستر مرگ است و مشغول وداع امشب *** به خادم گو به مسجد خسرو جانان نمی آید

یتیمی دامن مادر گرفته اشک می ریزد *** که ای مادر چرا غمخوار ما طفلان نمی آید

حکیم از دیدن زخم علی نومید گردیده *** حسن را غیر یأس از گفتة لقمان نمی آید

به عباس و به زینب تسلیت گویم من دلخون *** حسین را گو که حیدر سرور نیکان نمی آید

ص: 51

درخشانی می بینید، همانجا را حفر کنید، لوحی می بینید، آن را بردارید و مرا در آنجا دفن کنید.

پس از آنکه آن حضرت اواخر شب 21 رمضان به شهادت رسید جنازة او را امام حسن (ع) با کمک برادران غسل داد، و حنوط و کفن نموده و نماز خواندند و سپس در میان تابوت گذاشتند، دنبال تابوت را بلند کرده، جلو تابوت خود بلند شد و حسن و حسین (ع) و عبدالله بن جعفر و محمد حنفیه (همین چهار نفر) شبانه جنازه را به سرزمین نجف آوردند، ناگهان در آنجا سنگ سفید درخشانی یافتند، آن را از جا کندند، ناگهان لومی پیدا شد که در آن نوشته بود: «این قبری است که نوح (ع) آن را برای علی بن ابیطالب (ع) ذخیره کرده است» جنازه را همانجا به خاک سپردند و زمین قبر را هموار ساخته و به کوفه بازگشتند. (1)

و از امام صادق (ع) روایت شده که امیرمؤمنان (ع) به امام حسن (ع) فرمود: برای من چهار قبر در چهار محل حفر کن: 1- در مسجد کوفه 2- در رحبه (صحن مسجد یا میدان کوفه) 3- نجف 4- در خانه جعدة بن هبیره، تا کسی به قبر من اطلاع نیابد. (2)

این وصیت برای آن بود که قبر مقدس آن حضرت از دستبرد و نبش و اهانت دشمنان کینه توز علی (ع) محفوظ بماند.

جنازة آن حضرت را شبانه به طور مخفی، چهار نفر (حسن، حسین، محمد حنفیه و عبدالله بن جعفر) برداشتند و به خاک سپردند، و طبق بعضی از روایات، قبر آن حضرت تا زمان امام صادق (ع) و به قولی تا زمان هارون الرّشید مکتوم بود.(3)

ص: 52

ص: 53

گفتند: آیا نام او را می دانی؟

گفت: نه.

گفتند: آیا از او نپرسیدی که نامش چیست؟

گفت: پرسیدم، ولی فرمود: تو را با نام من چکار، من برای خدا از تو سرپرستی می کنم.

گفتند: ای بینوا! رنگ و شکل او چگونه بود؟

گفت: من نابینایم، نمی دانم رنگ و شکل او چگونه بود.

گفتند: آیا هیچ نشانی از گفتار و کردار او داری؟

گفت: پیوسته زبان او به ذکر خدا مشغول بود، وقتی که او تسبیح و تهلیل می گفت، زمین و زمان و در و دیوار با او همصدا و همنوا می شدند، وقتی که کنار من می نشست می فرمود:

مِسْکینٌ جالَسَ مِسْکِیناً، غَرِیبٌ جالَسَ غَرِیباً.

: «درمانده ای با درمانده ای نشسته،و غریبی همنشین غریبی شده است!».

حسن و حسین (ع) و (محمد حنفیه و عبدالله بن جعفر) آن مهربان ناشناخته را شناختند، به روی هم نگریستند و گفتند: «ای بینوا! این نشانه ها که برشمردی، نشانه های بابای ما امیرمؤمنان علی (ع) است».

بینوا گفت: پس او چه شده که در این سه روز نزد ما نیامده؟

گفتند: ای غریب بینوا، شخص بدبختی ضربتی بر آن حضرت زد، و او به دار باقی شتافت و ما هم اکنون از کنار قبر او می آئیم.

بینوا وقتی که از جریان آگاه شد، خروش و نالة جانسوزش بلند شد، خود را بر زمین می زد و خاک زمین را بر روی خود می پاشید، و می گفت: مرا چه لیاقت که امیرمؤمنان (ع) از من سرپرستی کند؟ چرا او را کشتند؟ حسن و حسین(ع) هر چه او را دلداری می دادند آرام نمی گرفت.

ص: 54

نمی دانم چه کار افتاد ما را *** که آن دلدار ما را زار بگذاشت

در این ویرانه این پیر حزین را *** غریب و عاجز و بی یار بگذاشت

آن پیر بی نوا به دامن حسن و حسین (ع) چسبید و گفت: شما را به جدّتان سوگند، شما را به روح پدر عالیقدرتان، مرا کنار قبر او ببرید.

امام حسن (ع) دست راست او را، و امام حسین دست چپ او را گرفت و او را کنار مرقد مطهر امام علی (ع) آوردند، او خود را به روی قبر افکند و زاری بسیار کرد و گفت: «خدایا من طاقت فراق این پدر مهربان را ندارم تو را به حق صاحب این قبر جان مرا بستان».

دعای او به استجابت رسید و هماندم در همانجا جان سپرد.

ذرّه ای بود به خورشید رسید *** قطره ای بود به دریا پیوست

امام حسن و امام حسین (ع) از این حادثة جانسوز، بسیار گریستند، و خود شخصاً جنازة آن بینوای سوخته دل را غسل داده و کفن کرده و نماز بر آن خواندند و او را در حوالی همان روضة پاک، به خاک سپردند. (1)

***

چه شد مسند نشین لِی مَعَ الله *** که فرش راه او عرش عظیم است

حرم نالان، خداوند حرم کو *** که ارکان هدایت زو قویم است

شها! در آستانت «مفتقر» چون *** سگ اصحاب کهف است و رقیم است

بفرما یک نظر بر حال زارش *** که لطفت عام و انعامت عمیم است (2)

ص: 55

ص: 56

ص: 57

آن چهار نفر عبارت بودند از: 1- عمروبن حریث 2- اشعث بن قیس 3- حجربن الحارث 4- شیث بن ربعی.

آنها برای وصول به آن جوائز کلان، پیشنهاد معاویه را پذیرفتند، معاویه بر هر یک از آنها، جاسوسی گماشت تا مخفیانه عملکرد هر یک از آنها را گزارش دهند.

امام حسن (ع) از این توطئه مطلع شد، از آن پس کاملاً مراقب بود تا از شر تروریستهای منافق در امان بماند، زیر لباسهای خود زره می پوشید و حتی با همان زره نماز می خواند، سرانجام یکی از آن تروریستها آن حضرت را در نماز هدف تیر قرار داد، ولی همان زره باعث شد که از نفوذ تیر در بدنش جلوگیری گردید. (1)

ص: 58

ص: 59

امام حسین (ع) فرمود: چه کسی تو را زهر داد؟

امام حسن (ع) فرمود: از آن کس چه می خواهی؟ آیا می خواهی او را بکشی؟ اگر آن کسی باشد که من می دانم، خشم و عذاب خداوند بر او بیش از تو است، و اگر او نباشد که من دوست ندارم بی گناهی به خاطر من گرفتارگردد». (1)

پس از آنکه امام حسن (ع) مسموم شد چهل روز بیمار شده و بستری گردید و سرانجام در ماه صفر به شهادت رسید. (2)

***

در نقل دیگر آمده: امام صادق (ع) فرمود: وقتی امام حسین (ع) به بالین برادر آمد و وضع حال برادر را مشاهده کرد، گریست، امام حسن (ع) فرمود: برادرم چرا گریه می کنی؟

امام حسین (ع) فرمود: چگونه گریه نکنم که تو را مسموم می بینم، مرا بی برادر نمودند.

امام حسن (ع) فرمود: برادرم، گرچه مرا با زهر، مسموم کردند، در عین حال آنچه بخواهم (از آب، شیر، دوا و...) در اینجا آماده است و برادران و خواهران و بستگانم نزد من جمع هستند ولی:

لا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یا اَباعَبْدِاللهِ، یَزْدَلِفُ اِلَیکَ ثَلاثُونَ اَلفَ رَجُلٍ، یَدَّعُونَ اَنَّهُمْ مِنْآ اُمَّةِ جَدِّنا فَیَجتَمِعُونَ عَلی قَتْلِکَ وَ سَفکِ دَمِکَ...

: هیچ روزی به سختی روز شهادت تو نیست ای ابا عبدالله، سی هزار نفر که خود را از امت جد ما می نامند و مسلمان می دانند تو را محاصره کرده و به کشتن تو و ریختن خون تو اقدام می نمایند، آنها حرمت تو را هتک می کنند

ص: 60

و بچة تو را اسیر نمایند، و اموال تو را غارت نمایند در این هنگام لعنت خدا بر بنی امیه روا گردد.

برادرم چگونگی شهادت تو بقدری جانسوز است که:

وَ یَبکِی عَلَیْکَ کُلُّ شَیء حَتّی الْوَحشِ فِی الفَلَواتِ وَ الحِیتانَ فِی البَحارِ.

: «همه چیز از آسمان و زمین بر تو گریه کنند، حتی حیوانات صحرائی و دریائی برای مصیبت جانسو تو سرشک اشک بریزند». (1)

ص: 61

(ص) دفن کنند، عایشه بر استری زین کرده سوار شد و به آنجا آمد و ایستاد و گفت:

نجوا ابنکم عن بینی فانه لا یدفن فیه شیی و لا یهتک علی رسول الله حجابه.

: «فرزند خود را از خانة من بیرون برید که نباید در اینجا چیزی دفن شود و نباید حجاب پامبر (ص) دریده گردد».

امام حسین (ع) به او فرمود: تو و پدرت از پیش حجاب پیامبر (ص) را دریدید و تو به خانة پیامبر (ص) کسی را بردی (مقصود ابوبکر است) که دوست نداشت نزدیک او باشد و خدا از این کار از تو بازخواست خواهد کرد، همانا برادرم حسن (ع) به من امر کرد که جنازه اش را نزدیک پدرش بیاورم تا تجدید عهد کند، و بدانکه برادر من از همة مردم به خدا و رسولش و معنی قرآن داناتر بود، و نیز او داناتر از این بود که حجاب رسول خدا (ص) را پاره کند... اگر دفن کردن در کنار قبر رسول خدا (ص) از نظر ما جایز بود، می فهیمیدی که برخلاف میل تو او در آنجا دفن می شد (ولی کلنگ زدن نزدذ گوش پیامبر (ص) از نظر ما جایز نیست).

سپس محمد حنفیّه رشتة سخن را بدست گرفت و فرمود: ای عایشه! یک روز بر استر می نشینی و یک روز (در جنگ جمل) بر شتر می نشینی و تو به علت دشمنی که با بنی هاشم داری، نه مالک نفس خود هستی و نه در زمین قرار می گیری.

عایشه رو به او کرد و گفت: «ای پسر حنفیه، اینها فرزندان فاطمه ها هستند که سخن می گویند، دیگر تو چه می گوئی؟».

امام حسین (ع) به او فرمود: محمد را از بنی فاطمه به کجا دور می کنی، سوگند به خدا که او زادة سه فاطمه است: 1- فاطمه دختر عمران (مادر ابوطالب) 2- فاطمه بنت اسد (مادر علی علیه السلام) 3- فاطمه دختر زائدة بن اصم (مادر عبدالمطب).

بار دیگر عایشه گفت: «پسر خود را دور کنید و ببرید که شما قومی دشمن

ص: 62

هستید».

امام حسین (ع) جنازه را به سوی بقیع حرکت داد. (1)

**

در نقل دیگر آمده: هنگامی که پس از غسل، جنازه را به سوی قبر رسول خدا (ص) حرکت دادند، مروان (که حاکم مدینه بود) با همدستانش یقین کردند که می خواهند جنازه امام حسن (ع) را کنار قبر جدش رسول خدا (ص) دفن کنند، به گرد هم آمدند و لباس جنگ پوشیدند و رو در روی بنی هاشم قرار گرفتند، عایشه سوار بر استر فریاد می زد: «من دوست ندارم فرزند خود را به خانة من بیاورید».

مروان می گفت:

یا رُبَّ هَیْجا هِیَ خَیرٌ مِنْ دِعَه، اَیُدْفَنُ عُثْمانُ فِی اَقْصَی الْمَدیِنَةِ، وَ یَدْفَنُ الْحَسَنُ (ع) مَعَ النَّبِیّ؟ لا یَکُونُ ذلِکَ اَبَداً...

: «چه بسا جنگی که بهتر از آسایش است، آیا عثمان در دورترین جای مدینه دفن شود و حسن (ع) با پیغمبر (ص) به حاک سپرده شود، تا من شمشیر بدست دارم نمی گذارم».

نزدیک بود جنگ شدیدی بین بنی امیه و بنی هاشم واقع شود، عبدالله بن عباس نزد مروان شتافت و گفت: ای مروان، ما می خواهیم با زیارت قبر پیامبر (ص) تجدید عهدی کنیم، نمی خواهیم امام حسن را در کنار قبر آن حضرت دفن کنیم... سپس رو به عایشه کرد و گفت: «این چه رسوائی است ای عایشه! روزی بر استر و روزی بر شتر، می خواهی نور خدا را خاموش کنی و با دوستان خدا بجنگی، بازگرد که به آنچه دوست داری رسیده ای (یعنی آسوده باش ما نمی خواهیم جنازة امام حسن (ع) را کنار قبر رسول خدا دفن کنیم( خداوند انتقام این خاندان را گرچه پس از مدت طولانی باشد، خواهد گرفت». (2)

ص: 63

مَنَعَتْهُ عَنْ حَرَمِ الرَّسُولِ ضَلالَةً *** وَ هُوَ ابْنُهُ فَلِاَیِّ اَمْرٍ یُمْنَعُ

فَکَاَنَّهُ رُوحُ النَّبِیِّ وَ قَدْ رَأَتْ *** بِالْبُعْدِ بَیْنَهُما الْعَلائقُ تُقْطَعُ

: «عایشه از روی گمراهی، ورود جنازة امام حسن (ع) را به حرم رسول خدا (ص) منع کرد، با اینکه امام حسن (ع) پسر پیامبر (ص) بود، چرا او منع کرد؟ حسن (ع) همچون روح پیامبر (ص) است، و عایشه گمان کرد به خاطر فاصله انداختن بین (جنازة) آن دو، علاقه آنها نسبت به همدیگر گسیخته می شود».

ص: 64

امام حسین (ع) و یاران جنازة امام حسن (ع) را به قبرستان بقیع بردند و در آنجا کنار قبر جده اش فاطمه بنت اسد به خاک سپردند.

ص: 65

ای ماه چرخ پیر و مهین پور عقل پیر *** کز عمر سیر بودی و در بند غم اسیر

قربان آن دل و جگر پاره پاره ات *** از زهر جانگداز وز دشنام و زخم تیر

ای در سریر عشق، سلیمان روزگار *** از غم تو گوشه گیر ولی اهرمن امیر

***

از دوستان ملامت بی حد شنیده ای *** تنها ندیده ای ستم از دست اجنبی

زهر جفا نمود تو را آب خوشگوار *** از بکه تلخ کامی و بی تاب و پر تبی

گردون شود نگون و رخ مهر و مه سیاه *** کافتاده در لَحد چه تو تابنده کوکبی

نشنیده ام نشانة تیر ستم شود *** جز نعش نازنین تو در هیچ مذهبی

ای مفتقر بنال چون قُمری در این عزا *** کاین غصّه نیست کمتر از آن زهر جانگزا (1)

***

از تاب رفت و تشت طلب کرد و ناله کرد *** وان تشت را ز خون جگر باغ و لاله کرد

خونی که خورده بود همه عمر از گلو بریخت *** دل را تهی ز خون دل چند ساله کرد

(وصال شیرازی)

ص: 66

ص: 67

از دوست آنچه دید، ز دشمن روا نبود *** جز صبر، دردهای دلش را دوا نبود

هرگز دلی ز غم چو دل مجتبی نسوخت *** ور سوخت ز اجنبی، دگر از آشنا نسوخت

خونابة غم از جگر اندر پیاله ریخت *** یا غنچة دل از دهن شاخه لاله ریخت

آن سروری که صاحب بیت الحرام بود *** بیت الحرام بهر چه بروی حرام بود (1)

ص: 68

ص: 69

اَنَا الْحُسینُ بْنِ عَلِیٍّ اَلَیْتُ اَنْ لا اَنْشَنِی *** اَحْمِی عَیالاتِ اَبِی، اَمْضِی عَلی دِینِ النَّبِیِّ

: «من حسین پسر علی (ع) هستم، سوگند یاد کرده ام که در مقابل دشمن سر فرود نیاورم، من از اهل و عیال پدرم حمایت می کنم و در راه آئین پیامبر (ص) کشته می شوم».

آنچنان جنمگید که غیر از مجروحین، هزار و نهصد و پنجاه نفر از دشمن را کشت.

عمرسعد فریاد زد: «وای بر شما آیا می دانید که با چه کسی می جنگید؟ این شخص فرزند سطبر سینه و قوی قامت است، این پسر کسی است که (مشرکان) عرب را کشت، از هر جهت به او حمله کنید، لشگریان از هر سو به آن حضرت حمله کردند، از امام باقر (ع) نقل شده که فرمود: در بدن امام حسین (ع) اثر سیصد و بیست و چند ضربه نیزه، و ضربة شمشیر و نشانة تیر وجود داشت. و تیزهائی که در سوراخهای زرة آن حضرت گیر کرده بود مانند تیرها در بدن خارپشت جلوه می کرد. (1)

شمر فریاد زد چرا در کشتن حسین (ع) خودداری می کنید؟ در انتظار چه هستید؟ مگر نمی بینید که تیرها و نیزه ها بدن او را داغ نموده و توان را از او برده است، بر او حمله کنید.

دژخیمان حمله کردند، هر کدام با حربه ای که در دست داشت بر بدن نازنین آن حضرت زد. (2)

***

هلال بن نافع (که جزء سربازان دشمن بود) می گوید: در نزدیک حسین (ع)

ص: 70

ایستاده بودم، می دیدم که آن حضرت به خود می پیچید، سوگند به خدا هرگز کُشتة آغشته به خونی ندیده بودم که چهره ای برافروخته و نورانی مانند چهرة حسین (ع) داشته باشد، درخشش صورت آن بزرگوار مرا از فکر دربارة قتل او، بازداشت، در آن حال، آب طلبید، ولی کسی برای او آب نبرد.

شخص جسوری گفت: تو آب نیاشامی تا از حمیم دوزخ بنوشی.

آن حضرت در پاسخ فرمود: «من وارد بر جدّم رسول خدا (ص) می شوم و در جوار او سکونت می کنم، و از ظلمهائی که از ناحیة شما به من رسید به او شکایت می نمایم».

دشمنان بقدری نسبت به آن حضرت خشمگین بودند که گویا خداوند در قلب هیچیک از آنها ذرّه ای رحم قرار نداده بود. (1)

آن بزرگوار در لحظات آخر، چنین مناجات می کرد:

صَبْراً عَلی قَضائکَ یا رَبِّ لا اِلهَ سِواکَ یا غِیاثَ المُستَغِیثِینَ، ما لِی رَبُّ سِواکَ، وَ لا مَعْبُود غیرک، صبراً علی حکمک یا غیاث من لا غیاث له، یا دائماً لا نفاد له، یا محیی الموتی یا قائماً علی کل نفس، بما کسبت احکم بینی و بینهم و انت خیر الحاکمین.

: «نسبت به قضای تو صبر می کنم ای پروردگار که معبودی غیر از تو نیست، ای پناه پناه آورندگان، پروردگار و معبودی غیر از تو ندارم، صبر می کنم بر حکم تو ای پناه بی پناهان، و ای خدائی که همیشه هستی، ای زنده کنندة مردگان و ای کسی که بر اعمال هر کسی ناظر و مسلّط می باشی، بین من و دشمن خودت حکم کن که تو حاکمترین حاکمان هستی».(2)

عمرسعد فریاد زد: به سوی حسین (ع) بروید و او را راحت کنید.

ص: 71

شمر به سوی حسین (ع) شتافت و بر سینه آن حضرت نشست، و محاسن آن حضرت را با دست گرفت و با دوازده ضربه سر نازنین آن مظلوم غریب را از بدن جدا نمود. (1)

ای شمر، تشنه جگر مصطفی است این *** مهر سپهر سلسلة اصطفا است این

مهمانیش کنی و بُری تشنه لب سرش *** آخر نه، مهمان کوی خدا است این

***

ای لب عطشان به نزد آب حسین جان *** کشتة شمشیر بی حساب حسین جان

شرح غم و محنت تو تا صف محشر *** کرده دل انس و جان کباب حسین جان

قطرة آبی ز کوفیان طلبیدی *** از چه ندادت کسی جواب حسین جان

بقیه ماجرای شهادت امام حسین علیه السلام در بخش دوم ...

ص: 72

ص: 73

روزی یکی از غلامانش مخفیانه به او نگریست، دید او به سجده افتاده و گریه می کند، عرض کرد: «آیا وقت پایان حزن نرسیده است؟».

امام سجاد (ع) به او فرمود: «وای بر تو، مادرت به عزایت بنشیند، حضرت یعقوب (ع) در میان دوازده پسر، یکی از پسرانش حضرت یوسف (ع) از نظرش غایب گردید، گریه می کرد و می گفت:

یا اَسَفی عَلی یُوسُفَ وَ اَبْیَضَّت عَیْناهُ مِنَ الْحُزْنِ وَ هُوَ کَظِیمٌ.

: «آه و اندوه! بر یوسف، و چشم یعقوب بر اثر اندوه، سفید شد و او خشمگین بود». (یوسف -84)

و من در نزدیک خود، پدر و جماعتی از بستگانم را دیدم که سر بریدند، چگونه گریه نکنم؟

آن حضرت به نوادگان عقیل بیبشتر از نوادگان جعفر طیّار، نظر لطف داشت، وقتی علتش را پرسیدند، فرمود: «من وقتی که بیاد جانبازیهای پدران آنها در کنار امام حسین (ع) در کربلا می افتم، دلم به حال آنها می سوزد». (1)

***

یعقوب در فراق پر روز و شب گریست *** تا دیدگانش از غم یوسف سفید شد

من چون کنم که آنچه مرا بود سرپرست *** یک روز جمله از نظرم ناپدید شد

سقّا ندیده کس به جهان تشنه جان دهد *** عباس تشنه در لب دریا شهید شد

اکبر ز باب خویش تقاضای آب کرد *** افسوس و آه، از پدرش ناامید شد

ص: 74

ص: 75

حضرت ابوالحسن (ع) فرمود: هنگامی که وفات امام سجاد (ع) نزدیک شد، سه بار بیهوش شد و سپس دیده با کرد و سورة اذا وقعت الواقعه و انا فتحنا را قرائت کرد و فرمود:

اَلْحَمْدُ للهِ الَّذی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ اَوْرَثنا الاَرْضَ نَبوَّءُ مِنَ الْجَنَّة حَیْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ اَجْرُ الْعاملین.

: «سپاس خداوند را که وعدة خود را با ما وفا کرد و زمین را میراث ما قرار داد و در بهشت هر جا که بخواهیم اقامت می نمائیم، چه نیک است پاداش اهل عمل». (زمر -4)

سپس هماندم از دنیا رفت. (1)

ص: 76

روز به همان حالا بود تا مرد. (1)

ص: 77

ص: 78

عبدالملک بود.

در این دوران، امام باقر (ع) و یارانش شدیداً تحت نظر و سانسور بودند، صفوان بن یحیی از جدّش محمد نقل می کند: به در خانة امام باقر (ع) رفتم و اجازة ورود خواستم، به من اجازه ندادند ولی به دیگری اجازه دادند، به منزل بازگشتم در حالی که بسیار ناراحت بود، بر روی تختی که در حیاط بود دراز کشیدم و غرق در فکر بودم که چرا امام به من بی اعتنایی کرد، و با خود می گفتم فرقه های مختلف مانند زیدیه و حروریه و قدریه و... به حضور امام می روند و تا ساعتها نزد امام می مانند، ولی من که شیعه هستم این طور؟!

در این فکرها غوطه ور بودم، ناگهان صدای در را شنیدم، رفتم در را باز کردم دیدم فرستادة امام باقر (ع) است و می گوید: همین اکنون به حضور امام بیا، لباسم را پوشیدم و به حضور امام رفتم، به من فرمود: «ای محمد! حساب قدریه و حروریّه و زیدیّه و.... نبود، بلکه ما از تو کناره گرفتیم به خاطر این و آن» (یعنی جاسوسان حکومت دوستان ما را نشناسند که باعث آزار آنها گردند) من این گفتار امام باقر (ع) را پذیرفتم و خیالم راحت شد. (1)

ص: 79

آنها را در اردوگاه غلامان جای دادند هشام به درباریان خود گفت: وقتی که محمد بن علی (ع) (امام باقر) وارد مجلس شد، نخست من او را سرزنش می کنم، وقتی که سکوت کردم شما به اتفاق او را سرزنش کنید.

به دستور هشام، به امام باقر (ع) اذن ورود دادند، حضرت وارد مجلس شاهانه شد، و با دست به اهل مجلس اشاره کرد و فرمود: اَلسَّلامُ عَلَیکُم، سلام عمومی به همة حاضران کرد و نشست.

هشام دید امام باقر (ع) سلام خصوصی به او نکرد، به علاوه بی اجازة او نشست، خشمش بیشتر شد و گفت: ای محمدبن علی! همواره یک نفر از شما میان مسلمین اختلاف انداخته و مردم را به بیعت خود می خواند و خود را امام می داند، سرزنش بسیار کرد.

وقتی که ساکت شد، اهل مجلس طبق توطئة قبل به سرزنش آن حضرت پرداختند پس از آنکه همه ساکت شدند، امام باقر (ع) بر پا ایستاد و فرمود: ای مردم کجا می روید و شما را کجا می برند؟ خداوند اولین افراد شما را به وسیلة ما راهنمائی کرد و هدایت آخرین افراد شما نیز با ما خواهد بود، اگر شما به پادشاهی چند روزه دل بسته اید، پادشاهی ابدی با ما است، چنانکه خداوند می فرماید:

وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ. «عاقبت برای پرهیزکاران است». (صص - 83)

هشام دستور داد آن حضرت را به زندان افکندند.

ولی طولی نکشید که روش آن حضرت در زندان، همة زندانیان را به سوی او جلب کرد، جریان را به هشام گزارش دادند، سرانجام هشام دستور داد آن حضرت را تحت نظر به سوی مدینه باز گردانند (1) و در مسیر راه اتفاقاتی افتاد که بر ای رعایت اختصار از ذکر آنها خودداری شد.

ص: 80

ص: 81

ص: 82

ص: 83

مردان و برجستگان بسیار از آل علی (ع) و سادات را کشت، و دستش تا مرفق به خون عزیزان اسلامخواه،آغشته بود.(1)

منصور چندین بار تصمیم گرفت امام صادق (ع) را به قتل رساند، ولی موفق نمی شد تا سرانجام آن حضرت را مسموم نمود، برای توضیح این مطلب به داستانهای زیر توجه کنید:

ص: 84

لا تَنامُ وَ اکْفِنِی بِرُکنِکَ الَْذی لا یُرام.

: «ای نیرو بخش من، هنگام دشواریهایم، و ای پناه من هنگام اندوهم، به چشمت که نخوابد مرا حفظ کن و مرا در سایة رکن استوار و خلل ناپذیرت قرار بده». (1)

ص: 85

زمان حکومت ابوالعباس سفاح (اولین طاغوت عباسی) بود، امام صادق (ع) در این وقت در جیره (بین نجف و کوفه) سکونت داشت.

شوهر آن زن می گوید: به حیره رفتم، در فکر بودم که چگونه به حضور امام صادق (ع) برسم و مسألة خود را بپرسم ناگاه دیدم خیار فروشی خیار می فروشد، نزد او رفتم، خیارهای او را خریدم و لباس او را نیز عاریه گرفتم و پوشیدم و به عنوان خیار فروش فریاد می زدم: آهای خیار، آهای خیار!

به این بهانه تا نزدیک خانة امام صادق (ع) رفتم، پسری از گوشه ای گفت: ای خیار فروش بیا نزد امام، رفتم فرمود: «خوب نیرنگی به کار بردی مسألة تو چیست؟» مسأله را گفتم، فرمود: «نزد همسر خود بازگرد و طلاق تو باطل است و چیزی بر گردن تو نیست». (1)

ص: 86

ص: 87

فرمود: می خواهم مشمول این آیه باشم که خداوند می فرماید:

وَالَّذِینَ یَصِلُونَ ما اَمَرَاللهُ بِهِ اَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشوْنَ رَبَّهُم وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ... اُولئکَ لَهُمْ عُقْبَی الدّارِ.

: «و آنانکه پیوندهائی را که خداوند به آن امر کرده برقرار می نماید (یعنی صله رحم می کنند)... عاقبت نیک در سرای دیگر از برای آنها خواهد بود». (رعد - 21 و 22)

2- ابوبصیر می گوید پس از شهادت امام صادق (ع) برای عرض تسلیت نزد اُمّ حبیبه (کنیز و همسر آن حضرت) رفتم او گریه کرد، من هم گریستم، گفت: ای ابوبصیر! اگر امام صادق (ع) را هنگام شهادت می دیدی چیز عجیبی، مشاهده می کردی، او در آن وقت دیدگان خود را گشود و فرمود:

اِنَّ شَفاعَتَنا لا تَنالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلوةِ.

: «شفاعت ما به او نرسد که نماز را سبک بشمرد». (1)

به این ترتیب امام صادق (ع) آخر

ین پیامهای خود را داد و وصیتهای خود را به امام کاظم (ع) کرد و جان سپرد.

ص: 88

کجا مانند جعفر (ع) یافت می شود؟ سپس به من گفت برای محمدبن سلیمان بنویس: «اگر او (امام صادق) به شخص معینی وصیت کرده، او را احضار کن و گردنش را بزن».

جواب آمد: او به پنج نفر وصیت کرده که عبارتند از: ابوجعفر منصور، محمدبن سلیمان، عبدالله و موسی (دو پسرش) و حُمَیّدَه (مادر امام کاظم علیه السّلام).

و در روایت دیگر آمده: جواب آمده: به پنج نفر وصیت کرده است: 1- ابوجعفر منصور 2- عبدالله 3- موسی 4- محمدبن جعفر 5- به غلامی از خود.

منصور دوانیقی گفت:

لَیْسَ اِلی قَتْلِ هؤُلاءِ سَبِیلٌ.

: «راهی به کشتن اینها نیست». (1)

***

امامُ الهُدی صالح بعد صالح *** دلیلُ الْوَری صادق بعد صادق

ز منصور مخذول چندان بلا دید *** لَقد کادَتَنّهَدُّ منه الشَّواهِق

سر اهل ایمان سر و پای عریان *** بی رفت در محفل آن منافق

چنان تلخ شد کامش از جور اعداء *** که شد سمّ قاتل بر او شهد فائق (2)

ص: 89

ص: 90

ص: 91

روزی همین تقاضا را هارون از آن حضرت کرد و گفت: فدک را بگیر تا رسماً آن را به تو واگذار کنم.

امام کاظم (ع) جواب مثبت نداد، هارون بسیار اصرار کرد، امام کاظم (ع) فرمود: «من فدک را نمی گیرم مگر با تمام حدودش».

هارون گفت: حدود آن چه اندازه است؟

امام فرمود: اگر آن را مشخص کنم در اختیار من نخواهی گذاشت.

هارون گفت: به حق جدّت قطعاً آن را در اختیار تو می گذارم.

امام کاظم (ع) فرمود: حدّ اول آن، «عَدَن» (قسمتی از یمن) اسیت، چهره هارون متغیر شد و گفت: اوه!!

سپس امام فرمود: حدّ دوّم آن «سمرقند» است، رنگ هارون بیشتر تغییر کرد.

امام افزود: حدّ سوم آن، «آفریقا» است، هارون از این سخن به قدری ناراحت شد که رنگش سیاه گشت و گفت: اوه!!

امام فرمود: حدّ چهارم آن، «سیف البحر» (نزدیک شهر حلب و سرزمین وسیع شمال حجاز) است.

هارون گفت:

فَلَمْ یَبْقِ لَنا شییٌ.

: «بنابراین چیزی برای ما باقی نمی ماند».

امام فرمود: «من که تو را آگاه کردم که اگر حدود فدک را مشخص کنم، آن را در اختیار من نخواهی گذاشت».

هارون در همین هنگام تصمیم کشتن آن حضرت را گرفت. (1)

ص: 92

ص: 93

علی بن جعفر (برادر امام کاظم) می گوید: برای انجام عمرة ماه رجب در مکه بودم که محمدبن اسماعیل نزد من آمد و گفت: «عمو جان تصمیم دارم به بغداد مسافرت کنم، دوست دارم با عمویم موسی بن جعفر (ع) خداحافظی نمایم، دلم می خواهد تو نیز همراه من باشی»، من با او به حضور امام کاظم (ع) رفتیم، پارچة رنگ کرده ای به گردنش بسته بود و پائین آستانة در نشست و من خم شدم و سر آن حضرت را بوسیدم و عرض کردم: برادر زاده، محمدبن اسماعیل،می خواهد مسافرت برود، آمده تا با شما خداحافظی کند.

فرمود: بگو بیاید، من او را که در کناری ایستاده بود صدا زدم، نزدیک آمد و سر حضرت را بوسید و گفت: قربانت مرا سفارشی کن و به من پند و موعظه بفرما.

امام کاظم به محمدبن اسماعیل فرمود:

اُوصیِبکَ اَنْ تَتَّقِی اللهَ فِی دَمِی.

: «سفارشت می کنم که دربارة خون من از خدا بترسی». (و باعث ریختن خون من نگردی).

محمد گفت: هر کس دربارة تو بدی کند، به خودش می رسد، سپس برای بدخواه امام کاظم (ع) نفرین کرد.

بار دیگر محمد، سر عمویش امام کاظم (ع) را بوسید و گفت: مرا موعظه کن.

امام بار دیگر فرمود: «ترا سفارش می کنم که دربارة خون من از خدا بترسی». او باز همان سخن قبل را تکرار کرد.

و برای بار سوم سر امام را بوسید و گفت: ای عمو! مرا موعظه کن.

امام برای سومین بار به او فرمود: «تو را دربارة خون خودم سفارش می کنم که از خدا بترسی».

محمدبن اسماعیل باز بر بدخواه امام نفرین کرد.

علی بن جعفر می گوید: در این هنگام برادر امام کاظم (ع) به من فرمود: اینجا

ص: 94

باش، من ایستادم، حضرت به اندرون رفت و مرا صدا زد، نزدش رفتم کیسه ای که محتوی صد دینار بود به من داد و فرمود: این پول را به پسر برادرت (محمد) بده تا در سفر کمک خرجش باشد، دو کیسه دیگر نیز داد و فرمود: همه را به او بده.

عرض کردم: اگر طبق آنچه فرمودی از او می ترسی، پس چرا او را علیه خود کمک می کنی؟

فرمود: هرگاه من صلة رحم کنم، ولی او قطع رحم نماید، خدا عمرش را قطع می کند، سپس سه هزار درهم دیگر که در همیانی بود داد و فرمود: به او بده، من نزد محمدبن اسماعیل رفتم کیسه اوّل (صد دینار) را دادم، بسیار خوشحال شد و برای عمویش دعا کرد، کیسة دوّم و سوّم را دادم به گونه ای خوشحال شد که گمان کردم دیگر به بغداد نمی رود، باز سیصد درهم به او دادم.

ولی در عین حال او به بغداد نزد هارون رفت و گفت: «گمان نمی کردم در روی زمین دو خلیفه باشد، تا اینکه دیدم مردم به عمویم موسی بن جعفر (ع) به عنوان خلافت سلام می کنند». (به این ترتیب سخن چینی کرد و هارون را بر ضدّ امام کاظم (ع) برانگیخت).

هارون صد هزار درهم برای او فرستاد، ولی خداوند او را به بیماری «ذُبْحَه» (درد شدید گلو شبیه دفتری) مبتلا کرد، که نتوانست به یک درهمش بنگرد و آن را به مصرف برساند، و به این ترتیب مرد. (1)

ص: 95

یحیی بن ابی لیلی گفت: من مردی را به این صفت می شناسم و او علی بن اسماعیل بن امام صادق (ع) است، یحیی بن خالد نزد او فرستاد، او حاضر شد، به او گفت: از عمویت (موسی بن جعفر) و شیعیان او چه خبر؟

علی بن اسماعیل گفت: «او پیروانی دارد و اموال بسیاری نزد او می آورند و اخیراً با آن اموال باغی بنام «بُشیره» به سی هزار دینار خریده است...».

تا اینکه سالی هارون در حج شرکت کرد، و پس از مراسم حجّ به سوی عراق رهسپار شد، علی بن اسماعیل نیز تصمیم گرفت با کاروان خلیفه به سوی عراق حرکت کند، امام کاظم (ع) برادرزاده اش (علی بن اسماعیل) را خواست و به او گفت: برای چه می خواهی با خلیفه به سوی عراق بروی؟

علی بن اسماعیل گفت: مقروض هستم.

امام فرمود: قرض تو به عهدة من.

او گفت: می خواهم معاش زندگی خانواده ام را تأمین کنم.

امام گفت: من عهده دار تأمین معاش آنها می شوم.

او گفت: نه، من باید مسافرت کنم.

امام کاظم (ع) سیصد دینار و چهار هزار درهم، توسط برادرش محمدبن جعفر برای او فرستاد و پیام داد، اکنون که می روی این پول را به عنوان خرج سفر با خود ببر و فرزندانم را یتیم نکن (اِجْعَلْ هذا فِی جَهازِکَ وَ لا تُؤْتِمْ وُلْدِی). (1)

در روایت دیگر آمده: امام کاظم (ع) به او فرمود: «سوگند به خدا او برای ریختن خون من، سعایت و سخن چینی می کند و فرزندانم را یتیم می نماید...».

سرانجام علی بن اسماعیل نزد یحیی بن خالد (در بغداد) رفت و جریان امام کاظم (ع) را گفت، و یحیی او را نزد هارون برد، او به هارون گفت: «اموال بسیار از

ص: 96

مشرق و مغرب نزد موسی بن جعفر می آورند، او چند خانه برای انبار آن اموال دارد، و باغی به سیصد هزار دینار خریده است و نام آن باغ را «یسیره» گذاشته است...».

هارون دستور داد دویست هزار درهم به او جایزه دادند تا در بعضی از نواحی بغداد، برای خود خانه بسازد و زندگی خود را رونق دهد.

او در یکی از بلاد شرق بغداد سکونت گزید، تا اینکه روزی به بیت الخلاء رفت و بر اثر ابتلای به بیماری خاصّ، همة روده هایش از او دفع شد و همانجا به زمین افتاد، حاضران هر کار کردند که آن روده ها در جای خود قرار دهند نتوانستند و او به حال مرگ افتاد، اموالش را نزدش آوردند، گفت:

ما اَصْنَعُ بِهِ وَ انَا فِی المَوْتِ.

: «این پولها را چه کنم؟ و به چه درد من می خورد با اینکه در حال جان کندن هستم». (1)

ص: 97

بغداد) حرکت می کند، تا مردم نفهمند که آن امام بزرگوار در میان کدامیک از این دو کاروان است.

امام در میان کاروان بصره بود، آن بزرگوار را به بصره آوردند و به عیسی بن جعفر بن منصور دوانیقی، که در آن عصر حاکم بصره بود، سپردند، امام یکسال در حبس او بود. (1)

ص: 98

آزاد و رها می کنم، زرا من بیش از این نمی توانم او را در زندان نگهدارم».

از دعاهای امام این بود:

اَللّهُمَّ اِنَّکَ تَعْلَمُ اَنِِّی کُنْتُ اَسْئَلُکَ اَنْ تَفَرَّعَنِی لِعِبادَتِکَ، اَللْهُمَّ وَ قَدْ فَعَلْتَ فَلَکَ الْحَمْدُ.

: «خدایا تو می دانی که من از تو تقاضا داشتم مرا در خلوتگاه قرار دهی تا با فراغت، تو را عبادت کنم، تقاضایم را برآوردی، تو را شکر و سپاس می گویم».

ص: 99

فضل بن یحی چون چنین دید، گشایش در کار آن حضرت داده و او را گرامی داشت، این خبر به هارون رسید، نامه ای برای فضل بن یحی نوشت و در آن نامه او را از احترام به امام کاظم (ع) بر حذر داشت و از او خواست آن حضرت را بکشد، فضل به چنین کاری اقدام نکرد.

ص: 100

کاظم (ع) فرستاد، تا در زندان خدمتگزار آن حضرت باشد، امام (ع) آن کنیز را نپذیرفت و به عامری فرمود: به هارون بگو:

بَلْ اَنْتُمْ بِهَدِیَّتِکُمْ تَفْرَحُونَ.

: «بلکه شما هستید که به هدایایتان خوشحالید». (نمل - 36) (1)

من نیازی به این کنیز و امثال آن ندارم.

عامری بازگشت و جریان را به هارون گفت، هارون خشمگین شد و به او گفت به زندان برو و به موسی بن جعفر (ع) بگو: «نه ما با رضایت تو، ترا زندانی کرده ایم و نه با رضایت تو ترا دستگیر نموده ایم، کنیز باید در زندان باشد».

سپس هارون دیده بانی بر زندان امام قرار داد، تا بنگرد که کنیز چه می کند؟ دیدبان دید: کنیز (آنچنان تحت تأثیر عبادتهای امام شده) که به سجده افتاده و همچنان می گوید:

قُدّوُسٌ سُبْحانَکَ، سُبْحانَکَ.

: «ای خدای پاک و بی عیب که از هرگونه نقص و عیب منزّه هستی...».

دیده بان جریان را به هارون گزارش داد، هارون گفت: «به خداوند سوگند، موسی بن جعفر (ع) آن کنیز را با جادوی خود سحر کرد، آن کنیز را نزد من بیاور».

کنیز را در حالی که لرزه بر اندامش بود نزد هارون آوردند در حالی که به آسمان نگاه می کرد و بهت زده بود.

هارون پرسید: حال و روزگار تو چگونه است؟

کنیز گفت: در حضور موسی بن جعفر (ع) ایستاده بودم، او شب و روز سرگرم

ص: 101

نماز بود، و بعد از نماز تسبیح و تقدیس الهی بجا می آورد، گفتم: ای آقای من! آیا حاجتی داری تا برآورم؟ که من برای خدمتگزاری به اینجا آمده ام.

فرمود: اینها (هارون و اطرافیانش) دربارة من چه فکر می کنند؟ ناگهان به سوئی متوجه شد و من به آن سو نگریستم باغی پر درخت و شاداب و با فرشهای زیبا و بالشهای حریر و هوای دل انگیز و با صفا دیدم که همه رقم غذا در آنجا بود و حوریان و غلمان بهشتی پذیرایی می کردند... بی اختیار به سجده افتادم تا اینکه (دیده بان) آمد و مرا از سجده بلند کرد و به اینجا آورد.

هارون گفت: ای زن ناپاک، گوئی در سجده به خواب رفته ای و در عالم خواب چنین باغی دیده ای؟!.

کنیز گفت: «نه به خدا سوگند، آن باغ را قبل از سجده دیدم، و از این رو سجده کردم».

هارون به عامری گفت: این زن خبیث را تحت نظر بگیر تا این مطالب را به کسی نگوید، آن کنیز همچنان مشغول عبادت و راز و نیاز بود تا اینکه قبل از شهادت امام کاظم (ع) ازدنیا رفت. (1)

ص: 102

آنگاه آن کاسه را به خادم داد و گفت: این خرما را نزد موسی بن جعفر (ع) ببر و بگو امیر مؤمنان (هارون) از این خرما خورده و این مقدار را برای شما فرستاده و شما را به حقش سوگند می دهند که همة این خرماها را بخورید، که از دستچین خود من است و به هیچکس از آن نداده ام و فقط آن را برای تو برگزیده ام».

خادم خرما را به زندان نزد امام کاظم (ع) آورد و پیام هارون را به آن حضرت ابلاغ کرد، و آن حضرت خلالی طلبید، و از آن خرما مقداری خورد... (1)

***

در عبارت دیگر می خوانیم: سِندی بن شاهک، مقداری خرمای زهرآلود در نزد آن حضرت گذاشت، و آن حضرت ده عدد از آن خرما را خورد.

سندی بن شاهک گفت: بیشتر بخورید.

آن حضرت فرمود:

حَسْبِکَ قَدْ بَلَغْتَ ما یَحْتاجُ اِلَیْهِ فِیما اُمِرْتَ بِهِ.

: «همین مقدار کافی است، و با همین مقدار تو به آنچه مأمور بودی و مقصود تو بود نائل شدی».

امام کاظم (ع) پس از آنکه مسموم گردید، سه روز بر اثر آن در بستر شهادت قرار گرفت و از دنیا رفت.

سندی بن شاهک (برای ظاهر سازی) چند نفر قاضی و افراد عادل نما را احضار کرد تا گواهی دهند که موسی بن جعفر (ع) مسموم نشده است، و هیچگونه بیماری و ناراحتی مزاجی ندارد.

امام کاظم (ع) متوجّه آنها شد و فرمود: «گواهی دهید که من مدّت سه روز است که مسموم شده ام، ظاهراً سالم هستم ولی مسموم شده ام و بزودی بر اثر این

ص: 103

مسمومیّت از دنیا می روم، در آخر روز سوم از دنیا رفت. (1)

***

روایت شده وقتی که هنگام وفات آن حضرت رسید، از سندی بن شاهک خواست دوستی که آن حضرت در بغداد داشت و از اهل مدینه بود و خانة او نزد خانه عباس بن محمد بود را حاضر کند تا سرپرست غسل و کفن آن حضرت گردد.

سندی بن شاهک می گوید: عرض کردم به من اجازه بده تا این کارها را خودم انجام دهم، به من اجازه نداد و گفت: «ما خاندانی هستیم که مهریة زنانمان، و خرج نخستین حج، و کفن مردگانمان از مال پاک خودمان می باشد، و کفن من نزد خودم موجود است و می خواهم سرپرست غسل و دفن و کفن فلان دوست من باشد.

پس همان شخص که نام برده بود، حاضر شد و کارهای پیش گفته را انجام داد. (2)

ص: 104

به زهری که به او داده اید آگاهتر است، پس از آن، آن حضرت از دنیا رفت.

راوی گوید: پس از آن، جنازه آن مظلوم غریب را روی تابوت نهاده و از زندان بیرون آوردند، شخصی پیشاپیش جنازه فریاد می زد:

هذا اِمامُ الرَّفَضَةِ فَاعْرِفوُهُ.

: «این پیشوای رافضیان است او را بشناسید».

جنازه را به بازار بردند و در آنجا به زمین گذاردند، و اعلام کردند که این موسی بن جعفر (ع) است که به مرگ خدائی از دنیا رفته است، بیائید و بر او نظر کنید، مردم می آمدند و جنازه را می دیدند... (1)

***

به نقل شیخ حُرّ عاملی در اثباة الهداة، سندی بن شاهک دستور داد جنازه را روی جِسْر (پُل) بغداد گذاشتند و به مردم اعلام کرد که موسی بن جعفر (ع) به مرگ خدائی از دنیا رفته است، مردم بر آن حضرت نگاه می کردند و اثر جراحت در او نمی دیدند، روایت شده: یکی از مخلصین از شیعه در آن هنگام کنار جنازه آمد و شنید می گویند: موسی بن جعفر (ع) کشته نشده بلکه به مرگ خدائی از دنیا رفته است، به حاضران گفت: من این موضوع را از خود امام کاظم (ع) می پرسم، گفتند: او از دنیا رفته، چگونه تو را از حال خود آگاه سازد؟، او نزدیک جنازه آمد و گفت: «ای فرزند پیغمبر، تو راستگو و پدرت راستگو است، به ما خبر بده آیا تو را کشته اند یا خود از دنیا رفته ای؟».

امام لب به سخن گشود و سه بار فرمود:

قَتْلاً قَتْلاً قَتْلاً. «مرا کشته اند...». (2)

ص: 105

ص: 106

ص: 107

اَللّهُمَ صَلِّ عَلی ... الْمُعَذَّبِ فِی قَعْرِ السُّجُونِ وَ ظُلَمِ المَطامِبرِ ذِی الساقِ المَرضُوضِ بِحِلَقِ القُیوُدِ وَ الْجَنازَةِ الْمِنادَی عَلَیها بِذُلِّ الاِسْتِخْفافِ، وَ الْوارِدِ عَلی جَدِّهِ المُصْطَفی وَ اَبیهِ المُرْتَضی وَ اُمِّهِ سَیّدَةِ النِّساءِ بِاِرْثٍ مَغْصُوبٍ وَ وِلاءِ مَسْلُوبٍ وَ اَمْرٍ مَغْلُوبٍ وَ دَمٍ مَطِلُوبٍ، وَ سَمٍّ مَشْروُبٍ.

: «خدایا درود بفرست بر آن کسی که در قعر زندانها و تاریکی چاهها مورد شکنجه می شد، ساق پای نازنینش بر اثر حلقه های زنجیر، کوبیده شده بود، و بر جنازه اش منادی با ذلت و خواری ندا می داد، آن بزرگواری که با ارث غصب شده و حق گرفته شده و امر مغلوب، و خون طلب شده، با حال مسموم، به حضور جدّش مصطفی (ص) و پدرش مرتضی (ع) و مادرش سیّدة زنان جهان شتافت». (1)

***

در روایتی نقل شده که امام کاظم (ع) وصیت کرد او را با همان زنجیرهائی که در زندان به وسیلة آنها شکنجه می شد دفن کنند. (2)

این وصیت شاید از این رو بوده که وقتی با جدش رسول خدا (ص) یا مادرش زهرا (س) ملاقات کرد بفرماید: مرا با این زنجیرها، در زندان شکنجه می دادند....

***

فلک بر عترت خیر البشر لختی مدارا کن *** نگر بر گوشة زندان بغداد و تماشا کن

ص: 108

رها از کُند و زنجیر جفا سلطان بطحا کن *** شکسته بینی اش گر استخوان پا مداوا کن

که باشد منتظر معصومه تا بیند گل رویش

***

از گردش فلک سر و سالار سلسله *** شد در کمند عشق، گرفتار سلسله

نبود هزار یوسف مصری بهای او *** آن یوسفی که بود خریدار سلسله

تا دست و پا و گردن او شد به زیر غل *** رونق گرفت ز آن همه بازار سلسله

هرگز گلی ندیده ز خار آنچه را که دید *** آن عنصر لطیف ز آزار سلسله

آگه ز کار سلسله جز کردگار نیست *** کان نازنین چه دید ز کردار سلسله

عمخوار و یار تا نفس آخرین نداشت *** نگشود دیده جز که به دیدار سلسله

جانها فدای آن تن تنها که از غمش *** خون می گریست دیدة خونبار سلسله

این قصّه، غصّه ای است جانسوز و جانگداز *** کوتاه کن که سلسله دارد سر دراز (1)

ص: 109

ص: 110

او گفت: بیاد آور سوگندی را که خورده ای مبنی بر اینکه هر کس بعد از موسی بن جعفر (ع) ادعای امامت کند، گردنش را بزنی، اکنون پسر او (حضرت رضا) چنین ادعائی دارد.

هارون با نظر خشم به عیسی نگریست و گفت: «می خواهی چه کنم؟ آیا همة آنها را بکشم؟...». (1)

2- صفوان بن یحیی می گوید: پس از شهادت حضرت امام کاظم (ع)، حضرت رضا (ع) خطبه خواند و امامت خود را آشکار ساخت، ما از عواقب این امر ترسیدیم، به حضور حضرت رضا (ع) رفتم و عرض کردم: «شما جریان امامت خود را آشکار نمودید و ما از گزند این طاغوت (هارون) ترس داریم».

امام فرمود: «او هر چه سعی دارد انجام دهد، قدرت تسلط بر مرا نخواهد یافت».

صفوان می گوید: خبر مورد اطمینان به ما رسید که «یحیی بن خالد برمکی» (وزیر هارون) به هارون گفته: «این علی پسر موسی بن جعفر (ع) برای خود ادعای امامت می کند».

هارون در پاسخ گفت: «آنچه که در مورد پدرش (در مورد سرکوب مخالفان) انجام دادیم، نتیجه نگرفتیم، آیا می خواهی همة آنها را بکشیم؟».

برمکیان که در دستگاه سلطنتی هارون، نفوذ بسیار داشتند، دشمنان آل محمد (ص) بودند و از هر فرصتی می خواستند هارون را بر ضد آنها بشورانند. (2)

3- محمدبن سنان می گوید: به امام رضا (ع) عرض کردم، شما بعد از پدرتان، امامت خود را آشکار نمودید با توجه به اینکه از شمشیر هارون، خون

ص: 111

می چکد؟

امام در پاسخ فرمود: سخنی از رسول خدا (ص) مرا بر این کار جرئت بخشید آنجا که فرمود: «اگر ابوجهل از سر من یک لاخة مو بگیرد، گواهی دهید که من پیامبر نیستم»، و من به شما می گویم: «اگر هارونم از سر من یک لاخه مو بگیرد، گواهی دهید که من امام نیستم». (1)

4- اباصلت هروی می گوید: روزی حضرت رضا (ع) در خانة خود بود، قاصد هارون به حضور آن حضرت آمد و گفت: «هم اکنون هارون شما را خواسته، دعوت او را اجابت کن».

امام برخاست و به من فرمود: ای اباصلت! در این وقت هارون مرا نخواسته جز اینکه آسیبی عظیم به من برساند، سوگند به خدا او هیچ آسیبی نمی تواند به من برساند، و من با کلماتی (ازدعا) که از جدّم رسول خدا (ص) به من رسیده، از گزند او جلوگیری می کنم.

همراه امام رضا (ع) نزد هارون رفتیم، وقتی که نگاه امام رضا (ع) به هارون افتاد همان دعا را خواند، هنگامی که امام در جلو هارون ایستاد، هارون به او نگریست وگفت: «ای ابوالحسن، دستور داده ایم صد هزار درهم در اختیار تو بگذارند تا نیازمندیهای خانه ات را با آن، تأمین کنی».

پس از آنکه امام از نزد هارون بیرون آمد، هارون از پشت سر به امام می نگریست و گفت: «من چیزی را اراده کرده بودم، ولی خدا چیز دیگر را اراده نموده و ارادة خدا بهتر است. (2)

ص: 112

این فرازهای تاریخی نشان می دهد که امام هشتم و یارانش در عصر خلافت هارون، تحت نظر و در سانسور شدید بودند، ولی هارون در جریان شهادت رساندن امام کاظم (ع) شکست سیاسی اجتماعی خورده بود و می خواست با امام رضا (ع) به گونة ملایمتر رفتار کند.

ص: 113

ص: 114

موفق نزد حضرت رضا (ع) رفت و گفت: فدایت گردم، حضرت جواد (ع) در کنار حجر اسماعیل نشسته و بلند نمی شود.

امام هشتم (ع) عرض کرد: «چگونه برخیزم با اینکه خانة خدا را به گونه ای وداع نمودی که دیگر نزد آن بر نمی گردی!».

امام رضا (ع) فرمود: «حبیب من برخیز» آنگاه حضرت جواد (ع) برخاست و با امام رضا (ع) به راه افتاد. (1)

3- امام رضا (ع) هنگام خروج از مدینه خانواده و بستگان خود را به دور خود جمع کرد و به آنها فرمود: هم اکنون برای من گریه کنید، تا من صدای گریة شما را بشنوم (2) سپس دوازده هزار دینار بین آنها تقسیم کرد و به آنها فرمود: «من دیگر هرگز به سوی اهل بیتم باز نمی گردم».

سپس دست پسرش جواد (ع) را گرفت و به مسجد برد و دستش را بر قبر رسول خدا (ص) نهاد، و او را به قبر مطهر چسبانید و به رسول خدا (ص) سپرد، و حفظ او را به برکت پیامبر (ص) از خدا خواست.

حضرت جواد (ع) به امام هشتم نگریست و گفت: «به خدا سوگند به سوی خدا می روی».

سپس امام هشتم (ع) به تمام خدمتکاران و وکلا دستور داد تا از حضرت جواد (ع) اطاعت کنند، و با او مخالفت ننمایند، و به آنها فهماند که حضرت جواد (ع)

ص: 115

جانشین او است. (1)

ص: 116

امام بعد از اندکی تأمّل، به آنها فرمود: این موضوع شروطی دارد.

وَ اَنَا مِنْ شُرُوطِها.

: «پذیرش امامت من از جمله شروط آن است». (این حدیث به حدیث سلسلة الذهب معروف گردید).

بیست هزار و به قولی 24 هزار نفر، این سن را نوشتند. (1)

به این ترتیب امام، محبت و دوستی مردم را نسبت به آل علی (ع) جهت دار کرد و خواست شیعه ناشی از دوستی علی (ع) را شیعه اعتقادی اصیل کند.

ص: 117

جز این ندارم».

آنگاه حضرت رضا (ع) فرمود: من ولیعهدی را می پذیرم به شرط آنکه:

لا آمُرُ وَ لا اَنْهِی وَ لا اَفْتِی وَ لا اَقْضِی وَ لا اُوَلِّی وَ لا اَعْزِلُ وَ لا اُغَیِرُ شَیْئاً مِمّا هُوَ قائمٌ.

: «نه امری کنم و نه نهی، نه فتوائی دهم و نه حکمی، و نه کسی را به کار گمارم و نه کسی را از کار بر کنار کنم، و هیچ چیزی را که پا برجا است، دگرگون نسازم».

مأمون همة این شرائط را پذیرفت. (1)

نتیجه اینکه: در حقیقت امام هشتم (ع) ولایت عهدی را نپذیرفت، و تنها از روی ناچاری به نام آن بی آنکه در امور دخالت کند، اکتفا شد.

ص: 118

امام رضا (ع) به مرگ خدائی از دنیا رفته و با اینکه با زهر، مسموم شده و به شهادت رسیده است؟، آیا مامون او را مسموم کرده یا غیر او؟، مشهورتر در بین علمای ما این است که آن حضرت بر اثر زهری که مأمون به او خورانید به شهادت رسید. (1)

و در پایان می گوید: «نصیحت و موعظه کردن افراد شقی، در حضور مردم، مخصوصاً آنها که ادعای خلافت و فضل دارند، موجب کینه توزی و حسادت و دشمنی آنها خواهد شد (امام هشتم در حضور مردم، مأمون را موعظه می کرد، و مأمون کینه امام را بدل گرفت) با توجه به اینکه مامون در همان آغاز از راه توطئه و نیرنگ وارد شد تا شورشهای بزرگان و سادات و علویین را که در اطراف و اکناف دیده می شد، بخواباند، وقتی که به مقصود رسید و حکومتش استقرار یافت، نیرنگ خود را آشکار نمود.

فَالْحَقُّ ما اخْتارَهُ الصَّدُوقُ وَ الْمُفیِدُ وَ غَیرُهُما مِنْ اَجِلََّْهِ اَصْحابِنا اِنَّهُ (ع) مَضی شَهِیداً بِسَمِّ المَأمُونِ اللّعِینِ...

: «حق همان رای است که مرحوم صدوق و شیخ مفید و علمای بزرگ دیگر از علمای شیعه برگزیده اند که: امام رضا (ع) بر اثر زهری که مامون ملعون به آن حضرت ،خورانید، به شهادت رسید».(2)

ص: 119

را بلند کنم، و این کار را برای خود عادی نمایم، و برای کسی درازی ناخن خود را آشکار ننمایم، من نیز چنان کردم، سپس مرا خواست و چیزی به من داد که شبیه «تمر هندی» بود، و به من گفت: این را به همة دو دست خود بمال، من چنان کردم، سپس برخاسته و مرا به حال خود گذارد و نزد حضرت رضا (ع) رفته گفت: «حال شما چطور است؟».

امام فرمود: امید بهبودی دارم.

مامون گفت: من نیز امروز بحمدالله بهترم، آیا هیچکدام از غلامان و پرستاران امروز نزد شما آمدند؟

حضرت فرمود: نه.

مامون خشمناک شده، به غلامانش فریاد زد (که چرا رسیدگی به حال آن حضرت نکرده اند؟)...

عبدالله بن بشیر می گوید: در این هنگام مامون به من گفت برای ما انار بیاور، و من چند انار حاضر کردم، مامون به من گفت: با دست خود آن را بفشار، من فشردم و مامون آن آب انار فشرده را با دست خود به حضرت خورانید، و همان سبب وفات آن حضرت گردید، و پس از خوردن آن افشره، آن حضرت دو روز بیشتر زنده نماند.

اباصلت هِروی می گوید: پس از آنکه در آن روز، مامون از حضور حضرت رضا (ع) بیرون رفت، من به محضرش رفتم، حضرت به من فرمود:

یا ابا الصلت قد فعلوها.

: «ای اباصلت! اینها کار خود را کردند».

و در آن حال زبانش به وحدانیت و حمد خدا، گویا بود. (1)

ص: 120

2- روایت شده محمدبن جیم گفت: حضرت رضا (ع) انگور را دوست می داشت، قدری انگور برای او تهیه کردند و در جای حبه های آن چند روز سوزنهای زهرآلود زدند، سپس آن سوزنها را کشیده و آن انگور را به نزد آن بزرگوار آوردند، حضرت که بیمار بود، از آن انگور خورد، و همان سبب شهادتش گردید. (1)

3- از علی بن حسین کاتب نقل شده: حضرت رضا (ع) مبتلا به بیماری تب شد و بستری گردید، تصمیم گرفت «فَصَد» کند (یعنی رگ زن، رگش را بزند تلا خون دستش کم گردد) مامون از این فرصت استفاده کرد به یکی از غلامان خود دستور داده بود تا ناخنهای خود را مدتی نگیرد تا بزرگ شود، سپس آمیزه ای زهر آلود که مانند تمر هندی بود، به آن غلام داد تا آن را ریزه ریزه کند و میان ناخنهای خود را از آن پر نماید و دستش را نشوید و این موضوع را پنهان سازد.

در این هنگام مامون به عیادت حضرت رضا (ع) رفت و در محضرش توقف کرد، تا قصد آن حضرت تمام شد، آنگاه به همان غلام مذکور گفت: از آن انارها که در همین باغ حضرت رضا (ع) هست بچین و بیاور، او رفت و انار چید و آورد، مامون به او گفت: با دست خود آب انار بگیر و در میان ظرف بریز، او چنین کرد، مامون آب انار را جلو امام گذارد و گفت: از این بخور، امام فرمود: بعد از آنکه شما رفتید می خورم، مامون بسیار اصرار کرد و سوگند به خدا خورد که باید در نزد من بخوری، آن حضرت مقداری از آن آب انار خورد، مامون رفت، هنوز نماز عصر نخوانده بودیم که دیدیم حال امام منقلب شد و بر اثر شدت درد، پنجاه بار از اطاق بیرون رفت و بازگشت... و همچنان بر درد می افزود و صبح به شهادت رسید (2) به

ص: 121

این ترتیب مامون آن حضرت را که بیمار بود، مسموم نمود، و به راستی عجب مهمان نوازی و عیادت کرد!!

***

سبط بن جوزی در تذکره می نویسد: حضرت رضا (ع) به حمام رفت و چون بیرون آمد، طبقی از انگور زهر آلود که به وسیلة سوزن، زهر در آن داخل شده بود، نزد او آوردند امام از آن تناول نمود و همان موجب وفاتش گردید. (1)

4- یاسر خادم می گوید: چون ساعتهای آخر روز وفات حضرت رضا (ع) رسید، بسیار ضعیف بود، پس از ادای نماز ظهر به من فرمود: آیا غلامان و خدمتکاران غذا خورده اند؟

گفتم: آقا جان با این حالی که شما دارید، چه کسی در اینجا غذا می خورد؟

حضرت برخاست و نشست و فرمود: سفره را بیاورید، خدمتکاران را کنار سفره نشانید و خود نیز کنار سفره نشست، و از حال یکایک آنها تفقد کرد، و سپس به دستور آن حضرت غذا برای زنها بردند، و پس از غذا خوردن آنها، امام بیهوش شد، و ضعف بر آن حضرت غالب گردید، از حاضران صدای شیون برخاست، مامون (برحسب ظاهر) می گریست و اشک بر گونه هایش می ریخت و اظهار تأسف می کرد، او بالای سر حضرت بود که به هوش آمد و به مأمون فرمود: «با ابی جعفر (فرزندم محمدتقی) خوشرفتاری کن!...» امام پس از گذشتن پاسی از شب رحلت نمود. (2)

ص: 122

ص: 123

گرفت، چند دانة آن (که می شناخت مسموم نشده) خورد و بار دیگر آن خوشه را به امام داد و مبالغه کرد که بخور.

امام (ع) سه دانه از آن انگور را خورد، پس از چند لحظه حالش دگرگون گردید، و بقیة آن خوشه را به زمین افکنده و هماندم برخاست که برود، مأمون گفت: کجا می روی؟

امام فرمود:

اِلی حَیْثُ وَجَّهْتَنِی: «به همانجا که مرا فرستادی».

امام در حالی که سرش را پوشانده بود (عبا بر سر افکنده بود) بیرون آمد، من طبق سفارش قبل امام، با او سخن نگفتم تا وارد خانه اش شد و فرمود: در را ببند، در بسته شد، سپس به بستر خود خوابید، و من در حیاط خانه، غمگین و ناراحت ایستاده بودم، ناگهان جوان خوش سیما و پیچیده موئی را دیدم که بسیار به امام رضا (ع) شباهت داشت، به طرف او شتافتم و گفتم: در بسته بود از کجا وارد شدی؟

فرمود: همان خدائی که در این وقت از مدینه مرا به اینجا آورد، او مرا از در بسته وارد این خانه کرد.

گفتم: تو کیستی؟

فرمود:

اَنَا حُجَّةُ اللهِ عَلَیْکَ یا اَباصَلْتٍ...

: «ای اباصلت من حجت خدا بر تو هستم، من محمدبن علی هستم».

سپس به طرف پدرش رهسپار شد و داخل حجره گردید و به من فرمود: تو نیز وارد خانه شو.

وقتی که امام رضا (ع) او را دید، از جای جست و دست بر گردن جوانش انداخت و او را در آغوش خود چسبانید، و بین دو چشمش را بوسید و او را در بستر خود وارد کرد.

ص: 124

امام جواد (ع) خود را به روی پدر افکند و پدر را می بوسید، در این حال امام رضا (ع) راز و اسراری با او گفت که من نفهمیدم... و در این حال امام هشتم (ع) در آغوش پسر از دنیا رفت.

اباصلت می گوید: امام جواد (ع) به من فرمود: «برخیز دو به اندرون این خزانه برو و تخت آب بیاور».

گفتم: تخت و آب در آنجا نیست، فرمود: آنچه را گفتم انجام بده. به خزانه رفتم و در آنجا تخت و آب دیدم و آوردم و آماده شدم که جنازة حضرت رضا (ع) را غسل دهیم.

امام جواد (ع) به من فرمود: تو از اینجا دور شو، کسانی هستند که مرا کمک کنند، آن حضرت را غسل داد و سپس به من فرمود: برو به این خزانه، کفن و حنوط بیاور، رفتم و سبدی دیدم که کفن و حنوط در آن بود، آن را به حضور امام آوردم، آن حضرت با آن حنوط و کفن، جنازة امام را جنوط کرده و کفن نمود سپس بر آن نماز خواند، سپس فرمود: تابوت بیاور، گفتم آن را نزد نجار برای اصلاح ببرم و بعد بیاورم.

فرمود: در خزانه تابوت هست آن را بیاور، رفتم تابوتی را که هرگز آن را ندیده بودم دیدم و آوردم و امام جواد (ع) جنازه را در میان آن تابوت نهاد...

در این هنگام مأمون و غلامانش وارد شدند و گریه می کردند و اظهار تأسّف می نمودند... (1)

بروزگار چو عمر پدر بر آید *** خوش است گر پسری بر سر پدر آید

ولی چسان گذرد در زمانه بر پدری *** که روز مرگ پسر بر سر پسر آید

ص: 125

کنم چو باد حسین، وقت مرگ اگر او *** هزار نالة جانسوزم از جگر آید

در اینجا به این نکته توجه کنید: امام رضا (ع) هنگام وداع با بستگان خود در مدینه به آنها فرمود: «اکنون برای من گریه کنید، من دیگر از این سفر باز نمی گردم».

ولی امام حسین (ع) به بانوان حرم فرمود:

اُسْکُتْنَ فَاِنَّ البُکاءَ اَمامُکُنَّ.

: «آرام باشید و گریه در پیشاپیش شما (در آینده) است».

و به سکینه (س) فرمود: «تا جان در بدن دارم قلبم را به گریه ات مسوزان، وقتی کشته شدم تو بر هر کس نزدیکتر به من می باشی که کنار پیکرم بیائی و گریه کنی، ای برگزیدة بانوان».

علت این سفارش امام حسین (ع) این بود که می دانست بعد از شهادتش مصائب جانگداز بسیاری در پیش است، آنها اشکهای خود را برای آن مصائب ذخیره کنند که ناگزیر به آن هستند. (1)

ص: 126

بلند بود، به همدیگر می گفتند، آن حضرت به حیلة مأمون کشته شده است، مامون احساس خطر کرد و به محمدبن جعفر (عموی حضرت رضا) گفت: برو به مردم بگو، جنازة حضرت رضا (ع) امروز خارج و تشیع نمی شود، محمدبن جعفر پیام مأمون را به مردم رسانید، مردم پراکنده شدند، و آن حضرت شبانه بدون تشییع مردم، غریبانه به خاک سپرده شد.

مامون دستور داد در یک طرف قبر پدرش قبر کندند، سپس به حاضران گفت: صاحب این جنازه به من خبر داد قبری را که برای او حفر می کنند، آب و ماهی در آن ظاهر می شود، اکنون قبر را بیشتر حفر کنید، وقتی که بیشتر کندند، آب و ماهی ظاهر شد و در زمین فرو رفت، و امام در آنجا به خاک سپرده شد. (1)

غرقة لجّة غم شد دل خلق دو سرا *** چونکه از زهر ستم سوخت ز سر تا به سرا

میوة باغ نبوت چه ز انگور چشید *** ریخت برگ و بر آن شاخ گل روح افزا

با دل و با جگرش دانة انگور چه کرد *** خرمنی سوخت ز یک خوشة بی قدر و بها

او قریبانه در آن منزل غربت جان داد *** منهدم شد ز غمش دائرة ارض و سماء

زان جنایت که ز مامون شده با شاه رضا *** پر غمین شد حَجَر و کعبه و ارکان و صفا

ص: 127

ص: 128

مامون در بغداد نامه ای برای امام جواد (ع) نوشت، و آن حضرت را به بغداد احضار کرد.

وقتی که بنی عباس از تصمیم مامون آگاه شدند، سخن به اعتراض گشودند، و از هر سو به او انتقاد کردند، که اگر مامون این کار را انجام دهد، ترس آن است که مقام خلافت از بنی عباس به بنی هاشم منتقل گردد، لبة تیز انتقاد آنها این بود که چرا مامون خود را آنقدر کوچک می کند و دخترش را به یک کودک هفت (یا نه) ساله می دهد، و این برخلاف شئون و شوکت خلافت است.

مامون می گفت: درست است که حضرت جواد، نوباوه است ولی از نظر علم و کمال، سرآمد همة بزرگان و دانشمندان سالخورده و با تجربه می باشد، ولی بنی عباس این سخن را از مامون نمی پذیرفتند، سرانجام مامون در بغداد مجالسی تشکیل داد و در حضور سران بنی عباس و دیگران، عظمت علمی و اوج کمال امام جواد (ع) را به آنها نشان داد.

ص: 129

2- آیا او آگاه به مساله بود یا ناآگاه؟

3- آیا او عمداً آن صید را کشت یا از روی خطا؟

4- آیا آن مُحرِم، آزاد بود یا ترده؟

5- آیا او صغیر بود یا کبیر؟

6- آیا این بار، نخستین بار او به صید و قتل بود یا قبلاً نیز صید کرده بود؟

7- آیا آن صید از پرندگان بود یا غیر پرندگان؟

8- آا آن حیوان صید شده، کوچک بود یا بزرگ؟

9- آیا او به کار خود اصرار داشت و یا اظهار پشیمانی می کرد؟

10- آیا او در شب صید کرد یا در روز؟

11- آیا او در احرام حج بود یا در احرام عمره؟

یحیی با شنیدن این مسائل متحیر ماند و هوش از سرش رفت، و درماندگی از چهره اش پدیدار گشت و زبانش لکنت پیدا کرد، و عظمت کمال و مقام علمی امام بر حاضران معلوم شد.

پاسخ سؤالات یازده گانة فوق را از آن حضرت خواستند، آن بزرگوار به یک یک آن مسائل با بیان شیوا پاسخ داد.

مأمون فریاد زن: اَحْسَنْتُ، اَحْسَنْتُ!» (1)

سپس از امام جواد (ع) خواستند: او نیز از «یحیی بن اَکْثَم»: مسأله ای بپرسد، حضرت به یحیی رو کرد و فرمود: به من خبر بده از مردی که:

1- اول روز به زنی نگاه کند، حرام باشد.

2- پس از ساعاتی، نگاه به آن زن برای او روا باشد.

3- و هنگام ظهر نگاه به آن زن برای او حرام باشد.

4- و هنگام عصر جایز باشد.

ص: 130

5- و هنگام غروب حرام باشد.

6- آخر شب، جایز باشد.

7- نصف شب حرام باشد.

8- هنگام طلوع فجر جایز باشد.

بگو بدانم این مسائل چگونه است؟

یحیی گفت: سوگند به خدا پاسخ این مسائل و وجوه را نمی دانم.

امام جواد (ع) فرمود:

این زن، کنیز شخصی بود، مردی به او در اول روز نگاه کرد که نگاه او حرام بود.

پس از ساعاتی آن کنیز را از صاحبش خرید، نگاه آن مرد به آن زن جایز شد، هنگام ظهر آن کنیز را آزاد کرد، نگاه او به آن زن حرام گردید، هنگام عصر با او ازدواج کرد، نگاه به او جایز شد، هنگام غروب آن مرد به آن زن ظهار (1) کرد، و نگاه آن مرد به آن زن حرام گردید، و در آخر شب، کفارة ظِهار را داد و نگاه به او جایز شد، نصف شب او را طلاق داد، نگاه مرد به او حرام گردید، صبح به آن زن رجوع کرد، نگاه به آن زن جایز گردید!!.

همة حاضران از بیان شیوا و دلنشین امام جواد (ع) حیران شدند، و به عظمت مقام علمی او اعتراف نمودند. (2)

در همان مجلس، به تقاضای مامون، امام جواد (ع) خطبه و عقد ازدواج را

ص: 131

خواندند و اُمّ الفضل رسماً همسر امام جواد (ع) گردید و مراسم باشکوهی به عنوان عروسی برگزار شد. (1)

ص: 132

در این ایام اُم الفضل همسر امام جواد (ع) با برادرش جعفر بن مامون و عمویش معتصم، همدست شدند، و توطئة قتل امام جواد (ع) را طرح کردند، و چنین تصمیم گرفته شد که اُم الفضل آن حضرت را با زهر مسموم کند. (1)

معتصم و جعفر، برای اینکه مبادا خلافت از بنی عباس به علویین منتقل گردد، به اُمّ الفضل تلقین کردند، و به او. گفتند: تو دختر و برادر زادة خلیفه هستی و احترامت بر همه کس لازم است، ولی محمدبن علی (امام جواد) مادر امام هادی را بر تو مقدم می دارد... همین امور باعث شد که اُمّ الفضل تهییج شد و تصمیم گرفت شوهرش را مسموم نماید. (2)

معتصم و جعفر سمی را در انگور رازقی تزریق کردند و برای اُم الفضل فرستادند، اُم الفضل نیز آن را در میان کاسه ای گذاشت و جلو همسر جوانش امام جواد (ع) نهاد و از آن انگور توصیف بسیار نمود و سرانجام امام جواد (ع) از آن انگور خورد، طولی نکشید که آن حضرت آثار سمّ را در جگر خود احساس نمود و کم کم درد شدید بر او عارض گردید و موجب رنج و ناراحتی سخت امام جواد (ع) شد.

در همان حال اُمّ الفضل پشیمان شده و گریه می کرد، حضرت به او فرمود: چرا گریه می کنی؟ اکنون که مرا کشتی گریة تو سودی ندارد، این را بدان که بخاطر این خیانتی که کردی چنان به دردی مبتلا می شوی که هرگز علاج ندارد، و چنان به فقر و تنگدستی مبتلا گردی که جبران پذیر نباشد.

بر اثر نفرین آن حضرت، در مخفی ترین اعضای اُمّ الفضل دردی پدیدار گردید،

ص: 133

همة اموالش را در راه معالجة آن مصرف کرد ولی سودی نبخشید و با نکبت بارترین شکل به هلاکت رسید، و برادرش جعفر نیز در حال مستی به چاه افتاد و جسد بی جانش را از چاه بیرون آوردند. (1)

***

در روایت دیگر آمده: معتصم برای عبدالملک زیات (یکی از وزراء خود) نوشت، حضرت جواد (ع) و اُمّ الفضل را به بغداد نزد من بفرست، او آنها را به بغداد فرستاد، معتصم از آنها استقبال گرم کرد و هدایائی برای آنها برد و آنها را به مهمانی های باشکوهی دعوت می کرد، سپس شربت ترش و شیرینی درست کرد که قبلاً آن را زهر آلود کرده بود، و آن را همراه برف خدمت آن حضرت فرستاد، و سر شیشه را مهر کردت و به غلام خود داد و گفت: نزد حضرت جواد (ع) ببر و به او بگو اگر برف آب شود، طعم آن زایل می گردد و آن حضرت را الزام کن تا از این شربت بخورد.

غلام نزد حضرت جواد (ع) آمد و گفت: خلیفه از شیرینی که برای او آورده اند، سهم شما را فرستاده و گفت تا برف آن آب نشده تناول کنید.

امام آن شربت را نوشید و مسموم گردید.

و چگونگی شهادت آن حضرت توسط اُمّ الفضل را به گونة دیگر نیز نقل کرده اند. (2)

***

آری آن امام بزرگوار در جوانی در حالی که 25 بهار بیشتر از عمرش نگذشته بود این گونه مظلومانه به شهادت رسید، او نیز مانند پدرش مهمان و در دیار

ص: 134

غربت بود، براستی عجیب مهمان نوازی کردند.

عُروهُ دین منقسم از ستم معتصم *** عاقر قوم ثمود ثانی شدّ ادعاد

ریخت به کامش ز قهر، شربت سوزنده زهر *** که تلخ شد کام دهر و حُلْوُهُ لا یُعاد

ز زهر جانسوزتر، ز تیر دل دوزتر *** همدمی اُمّ الفضل، طعنة بنت الفساد

به غربت آر در گذشت من نکنم سرگذشت *** که آبش از سر گذشت ز ظلم اهل عناد (1)

ص: 135

ص: 136

یکی از کارهای متوکل، ویران کردن قبر امام حسین (ع) و جلوگیری زائران، از زیارت قبر آن بزرگوار بود و دیدبانانی را گماشت تا هر کس برای زیارت قبر امام حسین (ع) می رود، او را دستگیر کرده و بکشند. (1)

ص: 137

گفتم: پاک و منزّه است خدائی که چشمها نمی توانند او را بنگرند. (1)

گفت: منظور این شخص (امام هادی) است که شما می پندارید او امام شما است:

گفتم: بی میل نیستم.

گفت: من مأمور شده ام تا او (امام هادی) را بکشم، فردا او را خواهم کشت، رئیس پست در نزد سعی حاجب بود، واسطه گردید و من به آن خانه ای که امام هادی (ع) در آنجا بود وارد شدم، ناگاه دیدم در مقابل آن حضرت قبری کنده اند، به محضر آن حضرت رفته و سلام کردم و گریه سختی نمودم، فرمود: چرا گریه می کنی؟

گفتم: به خاطر آنچه را که می نگرم.

فرمود: گریه نکن، آنها به این کار دست نمی یابندا، از این سخن آرامش یافتم، و از این جریان دو روز نگذشت، که خداوند او (متول) و همدمش (فتح بن خاقان) را کشت، آری سوگند به خدا بیش از دو روز از این جریان نگذشت که آنها کشته شدند. (2)

ص: 138

اطاق در بسته ای، لباس موئین پوشیده و روی ریگ و خاک رو به قبله نشسته و قرآن می خواند.

در همان حال به او حمله کردند و او را با همان وضع (سر برهنه و پا برهنه) به حضور متوکل آوردند، و گزارش دادند که ما به جستجوی خانه علی بن محمد (ع) پرداختیم چیزی نیافتیم، دیدیم او رو به قبله نشسته و قرآن می خواند.

متوکّل که در کنار سفرة شراب نشسته بود و در دستش جام شراب بود، برخاست و با احترام شایانی آن حضرت را در کنار خود نشانید، و جام شراب را به آن حضرت تعارف کرد.

امام فرمود: سوگند به خدا هرگز گوشت و خون من با شراب آمیخته نشده و نخواهد شد، مرا معاف بدار.

متوکل او را معاف داشت و گفت: اشعاری بخوان (و بزم ما را با اشعار خود شادان گردان).

امام فرمود: من در شعر، بهرة اندک دارم.

متوکل گفت: حتماً باید اشعاری بخوانی.

امام هادی این اشعار غرور شکن را (که در مورد بی وفائی دنیا است) خواند:

باتُوا عَلی قَلَلِ الأَجبالِ تَحْرسُهُمْ *** غُلْبُ الرِّجالِ فَلَمْ تَنْفَعُهُمْ الْقُلَلُ

وَاسْتُنِْز لُوا بَعْدَ عِزٍ عَنْ مَعاقِلِهِمْ *** وَ اُسْکِنُوا حُفْراً یا بِئْسً ما نَزَلوُا

ناداهُمُ صارِخٌ مِنْ بَعدِ دَفْنِهِمْ *** اَیْنَ الأَساوِرَ و التَیِجانَ وَ الْحُلَلُ

اَیْنَ الوُجُوهُ الَّتِی کانَتْ مَنَعَّمَةً *** مِنْ دُوِنها تُضْرَبُ الأَستارُ وَ اَلْکُلَلُ

ص: 139

فَاَفْصَحَ الْقَبْرُ عَنْهُم حِیَن سائَلَهُمْ *** تِلْکَ الْوُجُوهُ عَلَیْها الدَوُدُ یَفْتُتِلُ

قَدْ طالَ ما اَکَلُوا دَهْراً وَ قَدْ شَرَبُوا *** وَ اَصْبَحُوا الْیَوْمَ بَعْدَ الأَکْلِ قَدْ اُکِلُوا

: «گردنکشان زورمند بر قُلّه های کوهها برای سکونت و حراست خود خانه ساختند، ولی آن قله ها به حال آنها سودی نبخشید.

و پس از آن همه شکوه از خانه های رفیع خود به پائین سرازیر شدند، و در گودالهای قبر جای گرفتند و براستی در چه جایگاه بدی افتادند!!

پس از دفن، منادی به آنها گفت: کجا رفت آن دستبندهای طلائی و آن تاجها و زیورها؟!

کجا رفت آن چهره های مرفه که در برابرشان پرده ها و آذین ها آوریخته می شد.

قبر در برابر این سوالی که از آنها می شود

این چهره هائی (که می گویند) هم اکنون محل

آنها مدت طولانی خوردند و نوشیدند

شده اند».

متوکل شدیداً تحت تاثیر

حاضران نیز گریستند، سپس دستور داد

بازگردانند.

و روایت شده: متوکل

روز عیش او مبدل به عزا

ص: 140

امام هادی (ع) بیست سال دور از وطن، در سامره تحت نظر بود و سرانجام آن حضرت در اواخر حکومت معتمد عباسی، بر اثر زهری که او به طور مرموز به آن حضرت خورانید به شهادت رسید.

در آن هنگام از بستگانش هیچکس در سامره نبود جز فرزندش امام حسن عسکری (ع) که متکفل غسل و کفن و نماز و دفن پدر گردید، و جنازة آن مظلوم غریب تبعید شده را در خانة خودش در سامره، به خاک سپردند، او هنگام شهادت 40 یا حدود 42 سال داشت. (1)

***

جنازة امام هادی (ع) را جمعیت بسیار از بنی هاشم و بنی عباس و طالبیون و غیر آنها در حضور امام حسن عسکری (ع) تشییع کردند و به خاک سپردند، امام حسن عسکری (ع) از شدت ناراحتی با سر برهنه و گریبان دریده شده بیرون آمد (و خرج ابومحمد الحسن حاسِراً مکشوف الرّأسِ، مشقوق القیاب).

جو به گونه ای بود که با وجود امام حسن عسکری (ع) جریان را به گونه ای ساخته بودند که معتمد (قاتل مرموز امام هادی (ع)) بر جنازة او نماز بخواند، امام حسن عسکری (پیش از آنکه نزد مردم بیاید و جنازه را حرکت دهند) بر جنازه نماز خواند، سپس جمعیت جنازه را برداشتند و حرکت دادند و معتمد عباسی بر آن نماز

به امام حسن عسکری (ع) ایراد کردند، امام

؟ موسی بن عمران در مصیبت برادرش

ص: 141

شها تو شاهد میقات لی مَعَ اللّهی *** تو شمع جمع شبستان ملک ایجادی

مقام باطن ذات تو قاب قوسین است *** به ظاهر ار چه در این خاکدان اجسادی

کشیدی از متوکل شدائدی که به دهر *** ندیده دیدة گردون ز هیچ شدادی

گهی به بِرکة درندگان گهی زندان *** گهی به بزم می و ساز و باغی و عادی

تو شاه یکه سواران دشت توحیدی *** اگر پیاده روان در رکاب اِلحادی

ز سوز زهر و بلاهای دهر جان تو سوخت *** که بر طریقة آباء و رسم اجدادی

ص: 142

ص: 143

امامت رسید، آغاز امامت آن حضرت مصادف با عصر خلافت «اَلْمعتَز» (سیزدهمین طاغوت عباسی) بود که تا دوم شعبان 255 طول کشید و آخر رجب سال 255 ه-.ق «مهتدی بالله) (چهاردهمین طاغوت عباسی) بر مسند خلافت نشست، و خلافت او تا شانزدهم رجب سال 256 ه-.ق به طول انجامید، و پس از او معتمد (پانزدهمین خلیفة عباسی) بر مسند خلافت نشست و خلافت او را از ماه رجب سال 256 تا آخر رجب سال 279 (یعنی 23 سال) دانسته اند. (1)

بنابراین عصر امامت امام حسن عسکری (ع) مصادف با حکومت سه طاغوت مذکور (المعتز، المهتدی و المعتمد) بود، و بیشتر دوران امامتش (حدود چهار سا از شش سال) در عصر خلافت معتمد عباسی بوده است.

آن بزرگوار از ناحیة هر سه طاغوت پیش گفته، ستمها و شکنجه ها و آزارها و زندانها دید، که به بعضی اشاره می شود:

سیدبن طاوس می گوید: سه نفر از سلاطین زمان خواستند امام حسن عسکری (ع) را به قتل برسانند، زیرا شنیده بودند حضرت مهدی علیه السلام (بر هم زننده حکومت جائران) از صلب او خواهد بود و چندین بار امام حسن عسکری (ع) را به زندان افکندند، و آن حضرت دربارة چند تن از آنها نفرین کرد و آنها در سریعترین اوقات، به هلاکت رسیدند. (2)

علاّمه سیدمحسن امین می نویسد: «مدت شش سالة امامت امام حسن عسکری(ع) در شهر سامراء، چند ماه آن مصادف با خلافت «اَلْمُعْتز» بود، و یازده ماه و 28 روز آن مصادف با خلافت مهتدی بود، و پنج سال آن در عصر خلافت معتمد

ص: 144

عباسی گذشت». (1)

***

لازم به تذکر است که امام حسن عسکری (ع) 23 سال و چند ماه در شهر سامره همراه پدر بوده است، و حدود شش سال بعد از پدر در سامره اقامت داشته است.

بنابراین در همان دوران طفولیت، هنگام تبعید پدرش (در عصر خلافت متوکل) به شهر سامره همراه پدر بوده است، و بعضی احتمال داده اند که در سامره متولد شده باشد. (2)

امام حسن عسکری (ع) در زندان

امام حسن عسکری (ع) در دوران امامت همیشه در زندگی تحت نظر و در فشار سخت بوده، و اکثراً در زندانهای طاغوتها به سر برده است به عنوان نمونه:

1- المعتز (سیزدهمین خلیفه عباسی) امام حسن عسکری (ع) را با جمعی از طالبیون زندانی کرد، داود بن قاسم می گوید: ما با افرادی در زندان بودیم و زندانیان ما «صالح بن وصیف» بود، روزی دیدیم: امام حسن عسکری (ع) را وارد زندان کردند، در زندان شخصی جمحی بود (و به عنوان جاسوس در زندان بود و ما او را نمی شناختیم) و او خود را علوی معرفی می کرد، امام حسن عسکری (ع) به ما فرمود: اگر در میان شما بیگانه نبود به شما خبر می دادم که در چه زمان آزاد خواهید شد، و به آن شخص جمحی اشاره کرد بیرون برود، او بیرون رفت، امام به ما فرمود: این شخص از شما نیست (جاسوس است) احتیاط او را داشته باشید در لباس او

ص: 145

کاغذی وجود دارد که گزارش کار شما را برای خلیفه نوشته است، یکی از افراد ما لباس او را جستجو کرد، همان گزارش را در آن یافت... (1)

2- صالح بن علی همراه گروهی از نزدیکان رژیم خلافت عباسی، نزد رئیس زندان «صالح بن وصیف» آمده و گفتند: «زندگی را در زندان بر ابومحمد (حسن عسکری علیه السلام) تنگ و سخت کن».

صالح در پاسخ گفت: دو نفر را مامور مخصوص زندان او کرده ام، تا بر او سخت بگیرند، ولی آن دو نفر آنچنان تحت تأثیر معنویّت او قرار گرفته اند که در عبادت و نماز به مرحلة عظیمی رسیده اند، سپس دستور داد آن دو نفر را احضار کردند، و در حضور گروه عباسی، به آنها گفت: «وای بر شما، دربارة این مرد (امام حسن عسکری علیه السلام) چه می گوئید؟ و کارتانت با او به کجا رسیده است؟».

آن دو نفر در پاسخ گفتند: «چه بگوئیم در مورد مردی که شبها را به عبادت وروزه، به پایان می رساند، و جز عبادت به چیزی اشتغال ندارد، وقتی که او به ما می نگرد، لرزه بر اندام می شویم و بی اختیار می گرییم، وقتی که گروه عباسی، چنین شنیدند، سرافکنده از زندان بیرون رفتند.» (2)

3- امام حسن عسکری (ع) را مدتی در زندان، به شخصی با تجربه و سختکوش و خشن به نام «نحریر» سپردند، او آن حضرت را شکنجه می داد و زندگی را بر او تنگ و سخت می گرفت.

همسر او بانوی با ایمان بود به او گفت: از خدا بترس، تو نمی دانی که چه شخصیتی در زندان تو است سپس آن زن پاره ای از عبادات و مقام ارجمند آن حضرت را برای شوهرش بیان کرد و آنگاه گفت: «من ترس آن دارم که بلائی به تو برسد».

ص: 146

تحریر، خشمگین شد و گفت: سوگند به خدا او را (در باغ وحش) به جلو درندگان می افکنم.

تحریر همین کار را با اجازة مقامات بالا کرد، و آن حضرت را به درون باغ وحش برد، و هیچگونه شکی نداشت که درندگان او را می خورند.

پس از ساعتی آن حضرت را دیدند نماز می خواند و درندگان در اطراف او آرام اجتماع کرده اند، آنگاه حریر دستور داد آن حضرت را از آنجا بیرون آوردند. (1)

4- ابوهاشم جعفری می گوید: همراه امام حسن عسکری (ع) در زندان مهتدی عباسی (چهاردهمین خلیفه عباسی) بودیم، امام حسن عسکری (ع) به من فرمود: «ای ابوهاشم!ی این طاغوت (مهتدی) امشب را می خواهد به سرور و عیاشی بگذراند، ولی خداوند عمرش را قطع می کند، و خلافت به خلیفه بعد می رسد». (او پسر ندارد که به پسرش برسد).

ابوهاشم می گوید: صبح باخبر شدیم که ارتشیان ترک به او یورش بوده و او را کشته اند و معتمد عباسی به جای او نشسته است. (2)

5- معتمد عباسی مدتی امام حسن عسکری (ع) را تحت نظر علی بن حزین می گفت: آن حضرت روزها روزه می گیرد و شبها نماز می خواند. (3)

6- عیسی بن صبیح می گوید: ما در زندان بودیم، امام حسن عسکری (ع) را نزد ما آوردند، به من فرمود: از سن تو 65 سال و چند ماه و یک روز گذشته، من کتاب دعائی داشتم که تاریخ ولادتم در آن نوشته بود، در آن نظرکردم، دیدم عین آن است

ص: 147

که امام فرمود.

سپس به من فرمود: آیا فرزند داری؟ گفتم: نه، گفت: «خدایا فرزندی به او (عیسی بن وصیف) عطا کن که بازوی او باشد، فرزند بازوی خوبی است». آنگاه این شعر را خواند:

مَنْ کانَ ذا وَلَدٍ یُدْرِکَ طُلامَتَهُ *** اِنَّ الذَّلِیلَ الَّذی لَیْسَتْ عَضُدٌ

: «کسی که دارای فرزند باشد، حقش را بدست می آورد، بیچاره کسی که بازو ندارد».

عرض کردم: آیا شما فرزند داری؟ فرمود: آری به خدا سوگند به زودی فرزندی به من عطا خواهد شد، که زمین را پر از عدل و داد می کند. (1)

7- وقت دیگری امام حسن عسکری (ع) را در زندانی تحت نظر «علی بن اوتاش» افکندند، او فردی بی رحم و خونخوار بود، و از دشمنان سرسخت آل محمد (ص) به شمار می آمد، و به او دستور داده بودند، هرگونه که خواستی آن حضرت را مورد شکنجه و آزار قرار بده، ولی حالت معنوی امام حسن (ع) به گونه ای بود که یک روز بیشتر طول نکشید، که علی بن اوتاش تحت تاثیر قرار گرفته و در برابرش زانوی عجز و تواضع به زمین زد، و حتی به احترام حضرت، چشمش را بلند نمی کرد.

و همین علی بن اوتاش وقتی از حضور امام (ع) بیرون آمد، از نظر شناخت و معرفت و گفتار، بهترین انسانهای مؤمن شده بود. (2)

ص: 148

آن حضرت را به اطراف و شهرها می بردم، آن حضرت بیمار و بستری شد به همان بیماری که رحلت کرد، به حضورش رسیدم، نامه هائ که برای مردم مدائن نوشته بود به من داد و فرمود: این ها را به مدائن ببر، و تو پس از پانزده روز مسافرت وقتی که به شهر سامره بازگشتی، از خانة من صدای گریه و عزاداری می شنوی و جنازة مرا روی تختة غسل می نگری.

ابوالادیان می گوید: گفتم: ای آقای من! اگر چنین پیش آید به چه کسی مراجعه کنم؟

فرمود: به کسی رجوع کن که: 1- پاسخهای نامه های مرا از تو مطالبه کند که او قائم بعد از من است.

گفتم: نشانة بیشتر بفرمائید، فرمود: 2- کسی که بر جنازة من نماز می خواند.

گفتم: باز نشانة بیشتر بفرمائید، فرمود: 3- آن کسی که از محتوا و اشیاء داخل همیان خبر دهد، او قائم بعد از من است.

سپس شکوه امام، مانع شد که سوال بیشتر کنم، به سوی مدائن رفتم و نامه ها را به صاحبانشان دادم، و پاسخهای آنها را گرفتم و پس از پانزده روز به سامره بازگشتم، ناگاه همانگونه که فرموده بود صدای گریه و عزا از خانة امام حسن عسکری (ع) شنیدم، به خانة آن حضرت آمدم ناگاه دیدم جعفر کذّاب (برادر آن حضرت) در کنار در خانه ایستاده، و شیعیان اطراف او را گرفته اند و به او تسلیت گفته به او به عنوان امام بعد از امام حسن عسکری (ع) مبارکباد می گویند.

با خود گفتم: اگر امام، این شخص باشد، مقام امامت تباه خواهد شد زیرا من جعفر را می شناختم که شراب می خورد و قمار بازی می کند و با ساز و آواز سر و کار دارد، نزد او رفتم و تسلیت و تهنیت گفتم، از من هیچ سؤالی نکرد.

سپس عقید (غلام آن حضرت) آمد و به جعفر گفت: ای آقای من جنازة برادرت کفن شد، برای نماز بیا، جعفر و شیعیان اطراف او وارد خانه شدند، من نیز همراه

ص: 149

آنها بودم، و در برابر جنازة کفن شده امام حسن عسکری (ع) قرار گرفتم، جعفر پیش آمد تا نماز بخواند، همین که آمادة تکبیر شد، کودکی که صورتش گندمگون، و موی سرش بههم پیچیده و بین دندانهایش گشاده بود به پیش آمد و ردای جعفر را گرفت و کشید و گفت:

تَأَخَّر یا عَمِّ فَاَنَا اَحَقُّ بِالصَّلاةِ عَلی اَبی.

: «ای عمو! به عقب برگرد، من سزاوارتر به نماز خواندن بر جنازة پدرم هستم».

جعفر عقب بازگشت در حالی که چهره اش تغییر کرده و غبار گونه شده بود.

کودک جلو آمد و نماز خواند، و سپس آن حضرت را در کنار قبر پدرش امام هادی (ع) در شهر سامره به خاک سپردند.

سپس آن کودک به من گفت: پاسخهای نامه ها را که در نزد تو است بیاور، آنها را به آن کودک دادم و با خود گفتم: این دو نشانه (1- نماز 2- مطالبة نامه ها) اما نشانة سوّم (خبر از محتوای همیان) باقی مانده است.

سپس نزد جعفر کذّاب رفتم دیدم مضطرب است، شخصی بنام «حاجز و شاء» به جعفر گفت: «آن کودک چه کسی بود؟» (حاجز می خواست با این سوال، جعفر را در حجتش درمانده سازد).

جعفر گفت: «سوگند به خدا هرگز آن کودک را ندیده ام و نشناخته ام».

ابوالادیان می گوید: ما نشسته بودیم ناگاه چند نفر از قم آمدند و جویای امام حسن عسکری (ع) بودند، دریافتند که آن حضرت از دنیا رفته است، پرسیدند: امام بعد از او کیست؟

مردم آنها را به جعفر اشاره کردند.

آنها بر جعفر سلام کردند و به او تسلیت و تهنیت گفتند و عرض کردند: همراه ما نامه ها و اموال است، به ما بگو نامه ها را چه کسی فرستاده و اموال چه مقدار است؟!

ص: 150

جعفر برخاست در حالی که لباسش را می تکانمید و گفت: «از ما علم غیب می خواهید؟».

در این هنگام خادم (از جانب امام عصر علیه السلام) بیرون آمد و گفت: نزد شما نامه هائی است از فلان کس و فلان کس (نام آنها را به زبان آورد) و در نزد شما همیانی است که هزار دینار دارد، که ده دینار (اشرفی) آن، طلای روکش دارد.

قمی ها آن نامه ها و همیان را به آن خادم دادند و گفتند: آن کسی که تو را نزد ما فرستاده، امام همان است (امام زمان (ع) همان کودک بود).

پس از این جریان، جعفر کذّاب نزد معتمد عباسی (پانزدهمین خلیفه عباسی) رفت و گفت: در خانة برادرم حسن عسکری (ع) کودکی هست که شیعیان به امامت او معتقدند...

معتمد دژخیمان خود را برای دستگیری آن کودک فرستاد، آنها آمدند و پس از جستجو، کنیز امام حسن (ع) بنام «صقیل» را دستگیر کرده و کودک را از او مطالبه کردند، او انکار و اظهار بی اطلاعی کرد و برای منصرف کردن آنها از جستجوی کودک، گفت: من حملی از آن حضرت دارم (یعنی حامله هستم از امام حسن علیه السلام).

ماموران آن کنیز را به ابن ابی الشوارب قاضی سپردند (تا وقتی که بچه متولد شد آن را بکشند) در این میان عبیدالله بن یحیی بن خاقان وزیر از دنیا رفت، و صاحب الزنج (امیر زنگیان) در بصره خروج کرد، و دستگاه خلافت سرگرم این امور شد و از جستجوی کودک منصرف گردیدند، و کنیز (صقیل) از خانه قاضی به خانة خود آمد. (1)

***

چنانکه گفتیم: امام حسن عسکری (ع) به گونة مرموزی به دستور معتمد

ص: 151

عباسی، مسموم شد و در بستر بیماری قرار گرفت.

جعفر کذاب برادر آن حضرت که مرد فاسقی بود توسط افراد، جریان را به خلیفه گزارش داد، پانزده نفر از افراد مورد اطمینان خلیفه به خانة امام حسن (ع) آمدند و خانه را شدیداً تحت نظر و کنترل قرار دادند... در سه روز آخر عمر، حال حضرت وخیمتر می شد، دو روز گذشت به خلیفه خبر دادند که حال امام رو به وخامت است، برحسب ظاهر او پزشکان و قاضی القضاة را به خانة امام حسن عسکری (ع) فرستاد و به آنها دستور داد که شب و روز در خانة آن حضرت بمانند، آنها آنجا بودند که آن حضرت از دنیا رفت، خبر وفات آن حضرت به مردم رسید، شهر سامره یکپارچه عزا شد. (1)

***

در ساعات آخر، بیماری آنچنان بر آقا امام حسن (ع) شدید شد که آن حضرت توان دوا خوردن را نداشت، به غلامش عقید فرمود: به آن حجره برو کودکی را می بینی که پشت پرده به سجده افتاده است، او را بیاور، غلام به آنجا رفت و آن کودک را در حال سجده دید، کودکی که چهره ای درخشان، و موی سرش به هم پیچیده، و بین دندانهایش گشاده بود، نزد پدر آمد، وقتی که نگاه امام حسن (ع) به او افتاد گریه کرد و فرمود:

یا سَیِّدَ اَهْلِبَیْتِهِ اِسْقِنِی الْماءَ فَاِنّی ذاهِبٌ اِلی رَبِّی.

: «ای سرور اهل خانة خود، به من آب بیاشام، همانا من به سوی پروردگارم می روم». (و قائم نزدیک است).

آن آقازاده،ظرف آب جوشانیده را به دست گرفت و با دست خود به پدر آشامانید سپس امام حسن (ع) فرمود: مرا برای نماز آماده کنید.

ص: 152

آن آقازاده در وضو گرفتن پدر را کمک کرد، امام حسن (ع) به او فرمود: «بشارت باد تو را ای پسرم که توئی صاحب الزمان و توئی مهدی و حجت خدا بر روی زمین.... و این عهدی است از پدرم از پدرانش تا رسول خدا (ص)». (1)

***

از پس پرده برون حجّت اثنا عشر است *** با که در غرّة قرص قمر جلوه گر است

بلبل از دوری گل تا سحر امشب به نوا است *** یا پسر بر سر بالین پدر نوحه گر است

هاتفی گفت که خاموش مگر بی خبری *** حسن عسگری امشب به جناح سفر است

سر به دامان پسر گرم سخن با معبود *** چهره اش بر اثر زهر جفا پر گهر است

شد برون طایر روحش ز قفس سوی جنان *** مهدی منتظر از بهر پدر خون جگر است

ص: 153

ص: 154

داشت و سپس به علی بن محمد سیمری، دستور داد که جانشین برای خود تعیین نکند.

3- غیبت کبری و انتظار آن حضرت و ملاقات بعضی با آن حضرت... که آن حضرت در این زمان، زمام امور را به «ولیّ فقیه» (مجتهد جامع شرائط) سپرده است.

4- دوران درخشان ظهور آن حضرت، و حکومت جهانی او.

ص: 155

اَمَرَ اللَّعین جُنُودَهِ فَمَنعُوکَ الْماءَ وُروُدَهُ، وَ ناجَزُوکَ الْقِتالَ، وَ عاجَلوکَ النِزالَ، و رَشَفُوکَ بِالسِّهامِ وَ النِّبالِ فَاْحدَقُوا بِکَ مِنْ کُلِّ جَهاتٍ، وَ اَثْخَنُوکَ بِالْجَراحِ.

: «ای جدّ بزرگوار فراموش نمی کنم، آن هنگام را که عمر سعد ملعون به لشکرش فرمان داد که از ورود آب به خیام جلوگیری نمایند، و با تو بجنگند و به تو حمله کنند و بدن نازنینت را آماج تیرها و نیزه ها قرار دهند، و از هر سو تو را محاصره کردند، و هر کدام با اسلحه ای پیکرت را مجروح ساختند و داغ زخم را بر بدنت نهادند».

***

وَ اَسْرَعَ فَرَسُکَ شارِداً اِلی خِیامِکَ قاصِداً مُحَمحِماً باکِیاً وَ هِیَ تَقُولُ الَظَّلیَمهُ الظَّلیمَهُ مِنْ اُمَّةٍ قَتَلَتْ اِبْنُ بِنْتِ نَبِیّها.

: «ای جد بزرگوار فراموش نکنم آن هنگام را که: اسب بی صاحبت، میده به سوی خیمه های تو آمد، همهمه می کرد و سرشک اشک از چشمانش سرازیر بود، (و با زبان بی زبانی) می گفت: وای از این ظلم و ستم امتی که پسر دختر پیامبرشان را کشتند».

***

فَلَمّا رَأیْنَ النِساءُ جَوادَکَ مَخْزیاً، وَ نَظَرْنَ سَرجَکَ عَلَیْهِ مَلْوِیَاً، بَرَزْنَ مِنَ الْخُدوُرِ، ناشِراتُ الشُّعُور، لاطِماتُ الخُدوُدِ، سافِراتُ الوُجُوهِ، بِالْعُوَیْل داعِیاتٌ، وَ بَعْدَ الْعِزِّ مُذَلَلاتٌ وَ اِلی مِصْرَعِکَ مُبادِراتٌ، وَ الشِّمْرُ جالِسٌ عَلی صَدْرِکَ، مُولِعٌ سَیْفَهُ عَلی نَحْرِکَ...

: «ای جدّ بزرگوار چگونه یاد بیاورم آن منظره دلخراش را که بانوان حرمت، اسب تو را خوار و شرمنده دیدند، که زینش واژگون شده است، از خیمه ها

ص: 156

بیرون آمدند، در حالی که موهای خود را پریشان نموده و سیلی بر چهرة خود می زدند، و صورتهایشان آشکار شده بود، و فریاد و فغانشان بلندت بود، چرا که عزّت خود را از دست داده بودند، با آن حال به سوی قتلگاه شتافتند، دیدند شمر بر سینه ات نشسته و شمشیر خود را بر گلویت گذارده و می خواهد سرت را از بدنت جدا سازد».

***

فَهَوَیْتَ اِلَی الاَرْضِ جَریْحاً تَطَؤُکَ الخَیوِلُ بِحَوافِرِها وَ تَعلُوکَ الطُّغاةُ بِبَواتِرها قَدَ رَشَحَ لِلْمَوْتِ جَبِینکَ و اخْتَلَفَ بِالانْقباضِ وَ الاِنْبِساطِ شِمالُکَ وَ یَمینُکَ ...

: «ای جدّ بزرگوار چگونه یاد بیاورم آن هنگام که پیکر پر از زخمت بر زمین قرار گرفت، گروهی سرکش بر اسبهای خود سوار شدند و پیکرت را لگد کوب آسیبها قرار دادند، در حالی که لحظات آخر عمر را می پیمودی و راه به جانان نزدیک می نمودی».

***

وَ سُبِیَ اَهْلُکَ کَالْعَبیدِ، وَ صُفِدوُا بِالْحَدیدِ، فَوْقَ اقْتابِ الْمَطِیاتِ، تَلْفَحِ وُجُوهَهُم حَرُّ الْهاجِراتِ یُساقون فِی الْبَرارِی وَ الْفَلَواتِ، اَیْدِیهُم مَغْلُولَةٌ اِلَی الاَعناقِ یُطافُ بِهِمْ فِی الاَسْواقِ، فَوَیْلٌ لِلْعُصاةِ الفُشاقِ...

: «ای جدّ بزرگوار فراموش نمی کنم آن هنگام را که پس از شهادتت، افراد خانواده ات را مانند بردگان اسیر کردند و زنجیر آهنین به آنها بستند، و آنها را بر فراز شتران تندرو بی سرپوش و فاقد مَحْمل (با کمال بی احترامی) سوار نمودند که پوست صورتشان از شدّت گرمای سوزان سوخت، آنها در بیابانها

ص: 157

و راهها سیر داده شدند، دستهایشان را به گردنهایشان ببندند، و در کوچه ها و میدانها عبور دادند، وای بر آن مردم گسیکار و بی شرم».

***

فقام ناعِیکَ اِلَیه بِالدَّمعِ الْهَطُوِل، قائلاً یا رَسُولَ اللهِ قُتِلَ سِبْطُکَ وَ فَناکَ، وَ اسْتُبیحَ اَهْلُکَ و حِمامُکَ، وَ سُبِیَت بَعْدَکٍ ذَررِیکَ، وَ وَقَع الْمَحْدوُرُ بِعِتْرَتِکَ وَ ذَوِیکَ فَانَزَعَجَ الرَّسُولُ، وَ بَکی قَلَبُهُ المهول...

: «خبر شهادت تو را در کنار قبر جدّت رسول خدا (ص) (بشیر) به او داده در حالی که گریان بود، عرض کرد: ای رسول خدا، سبط تو کشته شد و من خبر شهادت فرزندت را آورده ام، زادة جوانمردت کشته گردید، ای رسول خدا! فرزندان و نزدیکان خاندانت، با سختی و محنت، دست به گریبان و اسیر دشمنان گردیدند، رسول خدا (ص) از این خبر، منقلب و گریان شد و قلب داغدارش پر درد گردید...». (1)

ص: 158

اَلسَّلامُ عَلَی المُجَرَّعِ بِکَاْساتِ الرِّماحِ.

: «سلام بر کسی که با جامهای نیزه و شمشیر، شربت شهادت به کامش ریخته شد».

اَلسَّلامُ عَلَی الْمَقْطُوعِ الْوَتِینِ.

: «سلام بر کسی که رگهای قلبش با تیر دشمن بریده شده».

اَلسَّلامُ عَلَی الشَیْبِ الْخَضِیبِ، اَلسَّلامُ عَلَی الْخََدِّ التَّرِیبِ.

: «سلام بر کسی که محاسنش به خون خضاب شد، سلام بر چهرة بر خاک نهاده ات».

اَلسَّلامُ عَلَی الْبَدَنِ السَّلِیبِ.

: «سلام بر آن بدن برهنه که لباسهایش را غارت کردند».

اَلسَّلامُ عَلَی الثَّغْرِ الْمَقْروعِ بِالْقَضِیبِ.

: «سلام بر دندانی که با چوب خیزران کوبیده شد».

اَلسَّلامُ عَلَی الرَأسِ المَرْفُوعِ.

: «سلام بر سر برفراز نیزه».

اَلسَّلامُ عَلَی الشَّفاهِ الذابِلاتِ.

: «سلام بر آن لبهای تشنه کام و خشکیده».

اَلسَّلامُ عَلَی الاَعْضاءِ الْمُقَطَّعاتِ.

: «سلام بر اعضای بریده بریده شده».

اَلسَّلامُ عَلَی الرُؤُسِ الشّامِلاتِ.

: «سلام بر سرهای برفراز نیزه که شهر به شهر گردانده شدند».

اَلسَّلامُ عَلَی النِسْوَةِ البارِزات.

: «سلام بر بانوانی که اسیر و دربدر شدند». (1)

ص: 159

چو خوش باشد که بعد از انتظاری *** به امیدی رسند امیدواران

جمال الله شود از غیب طالع *** پدیدار آید اندر بزم یاران

همی گوید منم آدم منم نوح *** خلیل داورم قربان جانان

منم موسی، منم عیسی بن مریم *** منم پیغمبر آخر زمانان

تو موسی و ار شمشیر خدائی *** بکش وانگه بکش فرعون و هامان

تو ای عدل خدا کن دادخواهی *** ز جا خیز ای پناه بی پناهان

برون کن ز آستین دست خدا را *** به خونخواهی و از خون نیاکان

قدم در کربلا بگذار و بستان *** سر پر خون ز دست نیزه داران

تو ای دست خدا از شصت قدرت *** بکش تیر از گلوی شیرخواران

خبر داری که از سُمّ ستوران *** دگر جسمی نماند از اسب سواران

شنیدستی چنان دست خدا را *** جدا کردند از تن ساربانان (1)

در دعای ندبه می خوانیم:

اَیْنَ الطَالِبُ بِذُحُولِ الاَنْبِیاءِ وَ اَبْناءِ الاَنْبِیاءِ، اَیْنَ الطّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِکَرْبَلا، اَیْنَ الْمَنْصُوُر عَلی مَنِ اعْتَدی عَلَیْهِ وَ افْتَری.

: «کجاست جویندة خون پیامبران و فرزندان آنها؟ کجاست جویندة خون شهید کربلا؟ کجاست آنکس که بر متجاوزان و فاسقان پیروزمند است؟!».

اَلْعَجَل ای صاحب محراب و منبر اَلْعَجَل *** اَلْعَجَل ای حامی دین پیمبر اَلْعَجَل

اَلْعَجَل ای باعث ایجاد عالم اَلْعَجَل *** اَلْعَجَل ای وارث شمشیر حیدر اَلْعَجَل

ص: 160

شهسوارا زودتر بشتاب که از انبوه کفر *** کشور ایمان شده یکسر مسخَّر اَلْعَجَل

تا بکی ما را بنماند بر سر راه وصال *** چشم حسرت روز و شب چون حلقه بر در اَلْعَجَل

مهدی (ع) آخر زمان ای پادشاه انس و جان *** خیز و میکُن دفع دَحال بد اختر اَلْعَجَل

***

در زیارت معروف به زیارت ناحة مقدسه که به نقل سیدبن طاووس از ناحیة امام زمان حضرت مهدی (ع) نقل شده نام 79 شهید کربلا و وصفی از آنها ذکر شده در فرازی از آن می خوانیم:

اَلسَّلامُ عَلَیْکُم بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدّارِ، بَوَّأَکُمُ اللهُ مُبَوَّءَ الاَبّرارِ، اَشْهَدُ لَقَدْ کَشَفَ اللهُ لَکُمْ الْغَطاءَ، وَ مَهَّدَ لَکُمْ الْوطاءَ، وَ اَجْزَلَ لَکُمُ العَطاءَ وَ کُنْتُمْ عَنِ الْحَقِّ غَیْر بِطاءٍ وَ اَنْتُم لَنا فرَطاءٌ وَ نَحْنُ لَکُمْ خُلَطاءُ فِی دارِ الْبَقاءِ...

: «سلام بر شما به خاطر صبر و پاداری شما، نیکو خانه ای است خانة آخرت، خداوند شما را در جایگاه ابرار قرار دهد، من گواهی می دهم که خداوند پرده ها را در برابر چشمهای شما برداشت (و حقایق و بهشت را دیدید و با این یقین به شهادت رسیدسید) و خداوند خاک زمین را هنگام شهادت گهوارة شما ساخت، و پاداش فراوان به شما بخشید، شما که در راه حق، سخت کوش و چابک بودید، شما در این راه از ما پیشقدم شدید، و ما نیز در خانة بقاء (آخرت) به شما خواهیم پیوست و همراه و همنشین شما خواهیم بود، سلام و رحمت و برکات خدا بر شما باد» (بحار ج45 ص65 تا 73).

(پایان بخش اول)

ص: 161

ص: 162

امام حسین (ع) در سال 50 ه-.ق پس از شهادت برادرش امام حسن (ع) به امامت رسید، دوران امامت او از سال 50 تا سال 61 بود که 9 سال و چهار ماه آن در عصر خلافت معاویه بود و تقریباً شش ماه آخر آن در عصر خلافت یزید بن معاویه بود.

معاویه پس از چهل سال خلافت و دیکتاتوری در نیمة رجب سال 60 ه-.ق از دنیا رفت، اما با اینکه در صلحنامة خود با امام حسن (ع) متعهّد شده بود تا برای خود، خلیفه و جانشین تعیین نکند، در زمان حیات خود از مردم برای یزید بیعت گرفت و رسماً او را ولیعهد خود خواند.

افراد سرشناسی مانند امام حسین (ع) و عبدالله بن عمر و عبدالله بن زبیر و عبدالرحمن بن ابوبکر با خلافت و جانشینی یزید مخالفت کردند.

معاویه در بستر مرگ، به پسرش یزید گفت: من برای تو از همه بیعت گرفتم و همه را رام کردم، ولی از سه نفر ترس دارم که با تو مخالفت کنند: 1- حسین بن علی (2) 2- عبدالله بن عمر 3- عبدالله بن زبیر، وصیت من در مورد این سه نفر به تو این است:

اما عبدالله بن عمر او با تو است او را زیر پر نگهدار، اما عبدالله بن زبیر هر

ص: 163

جابر او دست یافتنی او را بکش و بدنش را قطعه قطعه کن زیرا او اگر فرصتی بدست آورد می خواهد مثل شیر تو را بدرد، و گرنه همچون روباه که با سگ رفتار می کند، با تو رفتار خواهد کرد.

اما امام حسین (ع)، مقامش را نسبت به رسول خدا (ص) می دانی، او گوشت و خون پیامبر (ص) است، و می دانم که مردم عراق ناگزیر به سوی او می گروند، ولی او را تنها می گذارند و مقامش را تباه می سازند اگر به او دست یافتی، حق و مقامش را بشناس، او را بازخواست مکن، با توجه به اینکه یک رشتة خویشی نیز با او داریم، حتماً از برخورد با او بپرهیز. (1)

ص: 164

شبانه امام حسین (ع) نزد ولید رفت، دید مروان نیز نزد او است ولید خبر مرگ معاوه را به آن حضرت داد، آن حضرت طبق معمول فرمود: اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُون.

آنگاه ولید نامة یزید را خواند که دستور داده بود از حسین (ع) بیعت بگیرد.

امام حسین (ع) فرمود: گمان ندارم تو قانع باشی که من در پنهانی با یزید بیعت کنم، بلکه منظورت بیعت آشکار در نزد مردم است.

ولید گفت: آری چنین است.

امام حسین (ع) فرمود: بنابراین، این موضوع تا فردا بماند و تو اندیشه کنی.

ولید گفت: بنام خدا اکنون بازگرد و فردا صبح با گروهی از مردم نزد من برای بیعت بیا.

در این هنگام مروان بن ولید گفت: «اگر حسین (ع) از تو جدا گردد و بیعت نکند دیگر هرگز تو بر او دست نمی یابی، تا کشتار بسیار بین شما پدید آید، او را نگهدار تا بیعت کند وگرنه گردنش را بزن».

امام حسین (ع) از جا جست و به مروان گفت:

اَنْتَ یَابْنَ الزَّرْقاءِ تَقْتُلُنِی اَمْ هُوَ؟ کَذِبْتُ وَ اللهِ وَ اَثِمْتَ.

: «ای پسر زن کبود چشم، تو مرا می کشی یا او؟ سوگند به خدا دروغ گفتی و نابجا سخن گفتی».

همان دم امام حسین (ع) از فرمانداری بیرون آمد و با نزدیکان خود به سوی خانة خود بازگشت.

ص: 165

ص: 166

وَ عَلَی الاسْلامِ السّلامُ اِذْ قَدْ بُلِیَتِ الاسلامُ بِراع مِثْلَ یَزِیدَ، وَ لَقَدْ سَمِعْتُ جَدِّی یَقُولُ اَلْخِلافَةُ مَحَرَّمَّةٌ عَلی آلِ سُفیان.

: «اگر با یزید بیعت کنم باید با اسلام جدا گردم، زیرا اسلام به رهبری مانند یزید مبتلا شده، و من از جدّم رسول خدا (ص) شنیدم می فرمود: خلافت بر آل سفیان حرام است». (1)

ما سر ذلّت فرو ناریم در پیش کسی *** سر فرازان، و سر فراز نیزه ها خواهیم کرد

دستهائی که پی بیعت ز ما خواهد یزید *** ما بدست خود از پیکر خدا خواهیم کرد

ناز بالش در خور شأن سر شوریده نیست *** بالش از خاکستر مطبخ سرا خواهیم کرد

ص: 167

مکه حرکت کردند.

آن حضرت با همراهان در شب جمعه سوّم شعبان به مکه رسید. (1)

ص: 168

ص: 169

بِِدینِ الْحَقِّ، اَلْحابِسُ نَفْسهُ عَلی ذاتِ اللهِ.

: «به جانم سوگند امام و پیشوا نیست مگر کسی که به کتاب خدا (قرآن) در میان مردم حکم کند، و براساس عدالت برخیزد، و به دین حق دینداری کند و خود را در آنچه مربوط به خدا است با اخلاص نگهداری نماید». والسّلام. (1)

ص: 170

بن زیاد را بجای خود در بصره گماشت، و خود به سوی کوفه رهسپار گردید وقتی که نزدیک کوفه رسید، عمامة سیاهی بر سر نهاد و دهان خود را با پارچه بست و با همراهان وارد کوفه گردید.

مردم که شنیده بودند امام حسین (ع) بزودی وارد کوفه می گردد، با دیدن عبیدالله که به شکل بنی هاشم در آمده بود، گمان کردند و امام حسین (ع) است، با استقبال گرم و سلام و صلوات از او استقبال کردند و فریاد می زدند:

ای پسر رسول خدا (ص) خوش آمدی...

وقتی که جمعیت بسیار شد، مسلم بن عُروه (یکی از همراهان عبیدالله) فریاد زد ای مردم پراکنده شوید، این حسین بن علی (ع) نیست بلکه عبیدالله بن زیاد امر جدید کوفه است (ولی بسیاری این سخن را نپذیرفتند و بسیاری در شک فرو رفتند).

هوا تاریک شد، ابن زیاد و همراهان به در قصر دارالاماره رسیدند، هنوز عده ای فکر می کردند، او امام حسین (ع) استو

نعمان بن بشیر فرماندار کوفه که در قصر فرمانداری بود، درها را بست یکی از همراهان عبیدالله فریاد زد: در را باز کن.

نعمان که هنوز فکر می کرد، امام حسین (ع) و همراهانش برای تصرف دارالاماره آمده اند از بالای قصر سر کشید و گفت: «ای پسر پیامبر! تو را به خدا از اینجا دور شو، زیرا امانتی را که من در دست دارم به تو نمی دهم، و نیازی به جنگ با تو نیز نیست».

عبیدالله خود را نزدیک کرد، و نعمان نیز خود را از قصر سرازیر کرد، عبیدالله خود را معرفی کرده و گفت: «در را بگشا که شب به درازا کشید».

مردی این سخن را از عبیدالله شنید، به مردم گفت: پراکنده شوید، این شخص امام حسین (ع) نیست، بلکه پسر مرجانه است.

به این ترتیب، در قصر را گشودند، ابن زیاد وارد قصر شد، و در را به روی مردم

ص: 171

بستند، و آنها پراکنده شدند.

صبح آن شب، عبیدالله در اجتماعی خطبه خواند و مردم را شدیداً از حکومت یزید ترسانید و گفت: «هر کسی با ما مخالفت کند، خون و مالش برای ما مباح است، و به بزرگان و رؤسای طوائف و محله ها اخطار می کنم، هر کس از شما دشمنان یزید را بشناسد و به ما معرفی نکند، بر در خانة خود به دار آویخته خواهد شد و حقوق ماهیانه اش قطع می گردد...» (1)

عجیب اینکه: هنگام ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه، و استقبال مردم از او به عنوان اینکه امام حسین (ع) است، دسته دسته مردم می آمدند و سلام می کردند و بیش از چهل هزار نفر فریاد می زدند: «ما با تو هستیم» زنی فریاد می زد: اَللهُ اَکّبَرُ! اِبْنُ رسولِ اللهِ، و مردم نیز تکبیر می گفتند. (2)

ص: 172

و چنین وانمود کن که تو از آنان هستی، و با دادن پول، به تو مطمئن می شوند، سپس صبح و شام نزد مسلم (ع) برو و ببین او در کجا است و چه می کند، و به ما گزارش بده.

معقل همین برنامه را یاده کرد و اطرافیان مسلم (ع) او را از خودشان دانستند تا جائی که اولین نفر که نزد حضرت مسلم (ع) می آمد او بود، و آخرین نفر که از حضورش بیرون می رفت او بود،و همة امور را به ابن زیاد گزارش می داد. (1)

ص: 173

آن زن به خانه رفت و ظرف آبی آورد و به حضرت داد و از آن آب آشامید، و سپس در همانجا نشست.

طَوعه که او را نمی شناخت، گفت: ای بندة خدا، توقف تو در اینجا مناسب نیست به خانة خود برو.

غریب کوفه با چشم پر اختر *** بدان زن گفت: ای فرخنده مادر

مرا سوز عطش بر بوده از تاب *** رسان بر کام خشکم قطرة آب

ص: 174

بلال آرام گرفت و آن شب را تا صبح در خانه ماند، صبح نزد عبدالرحمان بن محمدبن اشعث رفت و جریان را گفت، و عبدالرحمن نزد پدرش «محمدبن اشعث» که از دژخیمان ابن زیاد بود آمده و آهسته گزارش داد که مسلم در خانه طوعه است.

ابن زیاد جریان را دریافت و به محمدبن اشعث گفت: «هم اکنون برو و مسلم را به اینجا بیاور».

او برخاست با عبیدالله بن عباس سلمی، همراه هفتاد نفر یا سیصد جنگجو به طرف خانه طَوعه حرکت کردند.

***

طوعه پذیرائی و مهمان نوازی مهر انگیزی از حضرت مسلم (ع) نمود، غذا برای مسلم (ع) آورد ولی او از غذا نخورد، و آن شب اندکی خوابید ولی برخاست و به عبادت مشغول شد، طوعه هنگام اذان صبح، آب برای مسلم (ع) برد تا وضو بگیرد، عرض کرد: ای مولای من امشب هیچ نخوابیدی، مسلم (ع) فرمود: اندکی خوابیدم در عالم خواب عمویم امیرمؤمنان علی (ع) را دیدم، به من فرمود:

اَلْوَحا اَلْوَحا، اَلْعَجَلْ اَلْعَجَلْ. «زود با شتاب نزد ما بیا»

به گمانم آخرین ایام عمرم فرا رسیده است، وضو گرفت و نماز خواند و مشغول دعا و تعقیب نماز بود که صدای حرکت لشگر دشمن را شنید، دعایش را زود تمام کرد، و اسلحه اش را برداشت و آمادة جنگ گردید و به خود خطاب کرد و گفت: «بیرون برو برای مرگی که ناگزیر از آن هستی».

طوعه گفت: ای مولای من آمادة مرگ شده ای.

مسلم (ع) فرمود: آری چاره ای جز آن نیست، و تو وظیفه خود را انجام دادی و کمال احسان را نمودی، و از شفاعت رسول خدا (ص) بهره مند گشتی.

در این هنگام سیصد نفر از دژخیمان ابن زیاد برای دستگیری حضرت مسلم

ص: 175

(ع) وارد خانة طوعه شدند، او ترسید که خانه را به آتش بکشند، با شمشیر بر آنها حمله کرد و کار را بر آنها سخت گرفت و سرانجام آنها را از خانه بیرون کرد و در بیرون خانه درگیری سختی درگرفت، عده ای به بالای بامها رفتند، سنگ به سوی مسلم (ع) پرتاب می کردند، و دسته های نی را آتش زده و از بالا به سرش می ریختند مسلم (ع) با شمشیر در کوچه به آنها حمله می کرد، و همچنان می جنگید.

در نقلی آمده: مسلم (ع) در خانه را از جای کند و سپر خود قرار داد و آنچنان جنگید که صد و هشتاد نفر اسب سوار دشمن را کشت.

محمدبن اشعث برای ابن زیاد پیام داد که لشکر کمکی برای من بفرست.

ابن زیاد لشگری فرستاد، بار دیگر محمدبن اشعث تقاضای کمک کرد، ابن زیاد در پاسخ او گفت: «مادرت به عزایت بنشیند، آیا یک نفر این گونه عده ای از شما را می کشد؟ پس اگر شما را به جنگ شخصی نیرومندتر از او یعنی امام حسین (ع) بفرستم چه خواهی کرد؟».

ابن اشعث جواب داد: «تو خیال کرده ای مرا به جنگ بقالی از بقالهای کوفه یا زارعی از زارعان حیره فرستاده ای، آیا نمی دانی که مرا به جنگ شیری شجاع، و دلاور مردی قوی، و شمشیری از شمشیرهای پیامبر (ص) فرستاده ای؟ ابن زیاد پانصد سوار دیگر فرستاد و گفت: وای بر شما امانش دهید وگرنه شما را نابود می کند. (1)

محمدبن اشعث خطاب به مسلم فریاد زد: «ما به تو امان دادیم، بی جهت خود را به کشتن نده».

ولی حضرت مسلم (ع) که به امان آنها اطمینان نداشت، همچنان رَجَز می خواند و به دشمن حمله می کرد و ضربات سنگینی بر آنها وارد ساخت.

ص: 176

بار دیگر محمدبن اشعث گفت: دروغ به تو نگویند و فریبت ندهند، تو در امان هستی، اینها (ابن زیاد و...) پسر عموهای تو هستند، تو را نخواهند کشت.

حضرت مسلم (ع) که بر اثر سنگ پرانی و تیر اندازی دشمن،بدنش پر از زخم شده بود، و خون زیاد از بدنش ریخته بود، اندکی آرام گرفت و نتوانست به جنگ ادامه دهد، کنار دیوار رفت و به دیوار خانة طوعه تکیه کرد، تا بار دیگر آماده گردد.

باز محمدبن اشعث گفت: تو در امان هستی، فرمود: «آیا من در امان هستم؟» همه گفتند در امان هستی.

در این هنگام استری آوردند و حضرت مسلم را بر آن سوار نمودند، ولی همان دم امان خود را شکستند، به طرف او جمع شده و شمشیرش را از دستش گرفتند، قطرات اشک از چشمان مسلم (ع) سرازیر شد و فرمود:

هذا اَوَّلُ الغَدَرِ.

: «این نخستین حیله شما است که امان را شکستید.» (1)

ص: 177

ابن زیاد گفت: ای مخالف سرکش، بر پیشوایت خروج کردی، وصف اتحاد مسلمین را درهم شکستی، و فتنه و آشوب، به راه انداختی.

مسلم (ع) گفت: ای پسر زیاد! وحدت مسلمین را معاویه و پسرش یزید در هم شکستند و فتنه و آشوب را تو و پدرت بردة بنی علاج از ثقیف بر پا نمودید و من امیدوارم که خداوند مقام شهدت را بدست بدترین خلق نصیبم گرداند.

ابن زیاد گفت: در آرزوی چیزی بودی که خداوند آن را به ثمر نرسانید و بدست اهلش سپرد.

مسلم گفت: ای پسر مرجانه! چه کسی صلاحیت آن را دارد.

ابن زیاد گفت: یزیدبن معاویه.

مسلم (ع) گفت: سپاس خداوند را، ما به رضای خدا راضی هستیم، خدا بین ما و شما حکم کند...

ابن زیاد از شدت خشم به مسلم (ع) و علی (ع) و حسن و حسین (ع) ناسزا می گفت: مسلم به او گفت:

انت و ابوک احق بالشتیمة فاقض ما انت قاض یا عدو الله.

: «تو و پدرت سزاوارتر به این ناسزاها هستید، هر چه خواهی بکن ای دشمن خدا».

ابن زیاد به «بکر بن حمران» دستور داد که آن حضرت را بالای قصر ببرد و به قتل برساند، بکربن حمران، مسلم را به بالای قصر می برد، مسلم (ع) تسبیح و ذکر خدا می گفت و بر پیامبر (ص) صلوات می فرستاد و می گفت: خدایا خودت بین ما و این گروه حکم کن.

بکربن حمران که ضربت سختی از مسلم (ع) خورده بود و کینة مسلم (ع) را در دل داشت آن حضرت را بالای قصر برد، و او را از بالای قصر به طرف زمین سرازیر کرد و گردنش را زد، سر مقدسش جدا گردید، سرش را به زمین انداخت و سپس

ص: 178

بدنش را از بالا به سشوی زمین افکند و با این کیفیت جانخراش آن حضرت را شهید نمود. (1)

ص: 179

داد، حضرت مسلم (ع) عمر سعد را در آنجا دید، و به او فرمود: ای پسر سعد، بین من و تو خویشاوندی هست، وصیتی دارم آن را انجام بده، ولی وصیتم پنهانی است، عمرسعد از شنیدن وصیت مسلم (ع) سرباز زد، ابن زیاد به او گفت: وصیت پسر عمویت را بپذیر، عمرسعد برخاست و با مسلم کنار مجلس آمد و در کناری نشستند، و ابن زیاد هر دو را می دید.

مسلم (ع) به عمر سعد فرمود:

1- من در شهر کوفه هفتصد درهم قرض گرفته ام، زره و شمشیرم را بفروش و قرضم را ادا کن.

2- وقتی که کشته شدم،بدنم را از ابن زیاد بگیر و دفن کن.

3- کسی را نزد امام حسین (ع) بفرست تا او را از این سفر باز دارد، زیرا من برای او نوشته بودم که مردم با او هستند، اکنون گمانم در راه هستند و به طرف کوفه می آیند.

عمر سعد (برای اینکه ابن زیاد بد گمان نشود) نزد ابن زیاد آمد و وصیتهای مسلم (ع) را به ابن زیاد گفت، ابن زیاد به او گفت: شخص امین خیانت نمی کند (یعنی اگر تو شخص امینی بودی، به مسلم که وصیت مخفیانه کرد خیانت نمی کردی و آن را فاش نمی ساختی).

اما ادای قرض او، اختیارش با تو است، و اما دفن او، آن نیز مانعی ندارد، پس از کشتن او را دفن می کنند، اما در مورد حسین (ع) اگر او کاری به ما نداشته باشد ما کاری به او نداریم.

ابن زیاد سپس متوجه حضرت مسلم (ع) شد و گستاخی را از حد گذراند تا آنجا که گفت: تو را به این امور چه کار، مگر در مدینه شراب نمی خوردی؟

مسلم (ع) فرمود: سوگند به خدا تو دروغ می گوئی، تو به میخوارگی سزاوارتر از من هستی، سزاوارتر به شرابخوری کسی است که (مثل سگ) زبان به خون

ص: 180

مسلمین تر کند، و آنکس را که خداوند کشتنش را حرام نموده بکشد...

ابن زیاد دیگر طاقت شنیدن نیاورد و به جلاد خود دستور داد گردن آن حضرت را بالای قصر بزند... (1)

*** عجب غمی است به عالم شهادت مسلم *** مباد حالت کس همچو حالت مسلم

ز قصّه ش شنوی یک سخن اگر به جهان *** شوی ز غصّه هلاک از هلاکت مسلم

خدا به داد دل آن غریب بیکس رس *** که کس نکرد در آن شهر نصرت مسلم

ز اهلبیت او سی هزار تن، یک تن *** نماند و شد متفرق جماعت مسلم

هزار لعنت ح بر زیاد و ابن زیاد *** که لب گشود بناح به لعنت مسلم

چگونه آه، که بر گِرد کوچه و بازار *** رسن بپا و نمودند اهانت مسلم

چگونه آه، نبودش حنوط و غسل و کفن *** نکرد ناله کسی در مصیبت مسلم

ص: 181

چگونه آه، دو طفلش پس از شهادت او *** شدند کشته به تیغ از عداوت مسلم

***

دمی مهلت دهیدم بر شما من تازه مهمانم *** اگر مهمان نباشم آخر ای مردم مسلمانم

نثار میهمان سازند مردم سیم و زر امّا *** من از دست شما نابخردان چون شمع سوزانم

گروهی بر سرم آتش بریزند از در و از بام *** گروه دیگر از عدوان نمایند سنگبارانم

به من رحمی نمائید و دهیدم جرعة آبی *** که رفته از کفم صبر و قرار از بس که عطشانم

امید زندگی هرگز ندارم لحظة دیگر *** ولی بهر حسینم در دم مردنم پریشانم

ص: 182

عبدالله عرض کرد: عمو جان! من چگونه و با چه روئی با جدّت رسول خدا (ص) در قیامت ملاقات کنم، اگر تو را یاری ننمایم، ای آقای من هرگز چنین نخواهد شد، بلکه در راه تو می جنگم تا خدا را ملاقات نمایم.

به میدان تاخت و بازوهای خود را نمایان کرد و چنین رجز خواند:

«ما از بنی هاشم هستیم و از پسر دختر رسول خدا (ص) حمایت می کنیم، او که از نسل علی (ع) شیر مرد است، شما را با اسلحة خود می گویم و امید به رستگاری قیامت را در پیشگاه خدا دارم»«.

به دشمن حمله کرد و بسیاری را کشت و سرانجام تیری به گلویش رسید، و به زمین افتاد، آخرین سخنانش این بود: ای پدرم! (مسلم) کمرم شکست.

امام حسین (ع) به بالین جسد بخون طپیدة او آمد و فرمود: اِنّا للهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ، خدایا بکش کشندة خاندان عقیل را. (1)

***

و در نقل دیگر آمده، عبدالله بن مسلم بعد از علی اکبر، به عنوانم دومین نفر از بنی هاشم، به میدان رفت و چنین رجز خواند:

اَلْیَوْمُ اُلْقِی مُسْلِماً وَ هُوَ اَبِی *** وَ عُصْبَةً بادُوا عَلی دِینِ النَّبِی

: «امروز با پدرم مسلم (ع) و با جوانان نیرومندی که در راستای دین پیامبر اسلام (ص) سر سپردند، ملاقات می کنم»

سه بار به دشمن حمله کرد و جماعتی از آنان را کشت، در این هنگام یزید بن رقّاد تیری به سوی عبدالله روانه ساخت، عبدالله دست خود را سپر تیر قرار داد، تیر دست او را سوراخ کرد و در پیشانی او فرو رفت و دستش را به پیشانیش دوخت، او نتوانست آن را از پیشانیش بیرون آورد، عرض کرد: «خدایا! دشمنان ما را بکش

ص: 183

همانگونه که ما را می کشند»، هماندم ظلم دیگری به پیش آمد و نیزه خود را بر قلب مبارک او زد و او را شهید نمود.

سپس یزید بن رقاد به بالین جنازة عبدالله آمد، و تیر خود را از پیشانی او بیرون کشید، و پیکان تیر در پیشانی او باقی ماند. (1)

ص: 184

سیدبن طاوس نقل می کند: به دستور ابن زیاد، هانی را از خانه اش بیرون آوردند. مکرر می گفت: ای قبیلة مُذحَج، کجاست مُدحَج که به داد من برسد.

دژخیم ابن زیاد به او گفت: گردنت را بکش (که برای شمشیر زدن آماده تر باشد).

هانی گفت: به خدا سوگند چنین سخاوتی ندارم و شما را به کشتن خود یاری نمی کنم، سرانجام یکی از غلامان ترک ابن زیاد که رشید نام داشت، با شمشیر به گردنش زد، ولی شمشیر کارگر نشد.

هانی گفت:

اِلیَ اللهِ الْمَعادُ، اَللّهُمَّ اِلی رَحْمَتِکَ وَ رِضْوانِکَ.

: «بازگشت به سوی خدا است، خدایا به سوی رحمت و رضوان تو می آیم».

سپس آن غلام ضربت دیگری بر گردن آن پیر مظلوم زد و او هماندم شهید شد.

ابن زیاد سر بریدة مسلم (ع) و هانی را برای یزید فرستاد، و جریان را در ضمن نامه ای برای یزید نوشت و برای او فرستاد.

یزید در پاسخ، از ابن زیاد تشکر کرد و به او دستور اکید داد که برای مقابله با حسین (ع) و یارانش آماده گردد..

و نیز نقل شده: یزید به دستور سر بریدة آن دو بزرگوار را در بالای دروازة دمشق، آویزان کردند.

***

عبدالله بن زبیر اسدی در سوگ مسلم (ع) و هانی چنین گوید:

فَاِنْ کُنْتَ لا تَدریِنَ فَا الْمَوتُ فَانْظُرِی *** اِلی هانیٍ فِی السَوقِ وَ ابْنِ عَقِیلٍ

اِلی بَطَلٍ قَدْ هَشَمَ السَّیفُ وَجْهَهُ *** وَ آخَرُ یَهْوِی مِنْ طِمارِ قَتیلٍ

اَصابَهُما اَفْرُ الاَمیرِ فَاَصْبَحا *** اَحادِیثَ مَنْ یَسْرِی بِکُلِّ سَبِیلٍ

ص: 185

تَری جَسَداً قَدْ غَیَّرَ الْمَوْتُ لَوْنَهُ *** وَ نَضْحَ دَمٍ قَدْ سالَ کُلُّ مَسیِلٍ

یعنی: «اگر نمی دانی که مرگ چیست، بنگر به پیکر پاک هانی و مسلم (ع) در بازار».

به آن پهلوانی که شمشیر، روی او را درهم شکست، و به آن دیگری که بدن کشتة او از بالای بلندی به زمین افتاد.

دستور امیر آن دو را گرفتار کرد و به دین روزگار دچار شدند که جریان کشتنشان نقل مجالس شد.

تن بی سری را می بینی که مرگ رنگش را دگرگون کرده، و خونهائی بینی که به هر راه ریخته شده است. (1)

گر تو بخواهی که مرگ بینی با چشم *** مسلم و هانی نگر بر سر بازار

پیل تنی کز ز تیغ چهرة مجروح *** کشتة دیگر ز بام کشته نگونسار

دست زنا زاده ای به خونشان آغشت *** شد سخن روز، این جنایت و کشتار

پیکری از مرگ، رنگ گشته دگرگون *** جسمی، خونش روان به دامن کُهسار

***

اراذل و اوباش جنازة بی سر حضرت مسلم (ع) و هانی را به طنابی بستند و در بازار می کشاندند، قبیلة مُذْحَج مطلع شدند، سوار بر اسبهای خود شده و نزد آن اراذل آمدند و با آنها جنگیدند تا اینکه جنازه آن دو بزرگوار را از دست آنها

ص: 186

گرفته، و شستند و به خاک سپردند (1) شاعر عرب در رثاه حضرت مسلم (ع) می گوید:

رَمُوکَ مِنَ الْقَصْرِ اِذْا اَوْثَقُوکَ *** فَهَلْ سَلُمَتْ فِیکَ مِنْ جارِحةٍ

تَجُرُّ بِاَسْوافِهِم فِی الْجِبالِ *** اَلَسْتَ اَمِیرَهُمُ الْبارِحَةِ

اَتَقْضِی وَ لَمْ تَبْکِکَ الباکِیاتِ *** اَما لَکَ فِی الْمِصّرِ مِنْ نائحةٍ

لَئن تَقْضِ نَحباً فَکَمْ فِی زَرُودٍ *** عَلیْکَ العَشِیَّة مِنْ صائحَة

: «تو را در حالی که بسته بودند از بالای قصر به زمین افکندند، آیا از اعضای تو چیزی سالم ماند؟

جنازة تو را با طناب در بازارهای خود کشاندند، آیا تو شب قبل، امیر و رهبر آنها نبودی؟

تو رفتی و گریه کنندگان برای تو نگریستند، آیا در شهر کوفه کسی نداشتی تا برای تو گریه و ندبه کند؟

اگر با شتاب از میان ما رفتی، ولی در سرزمین «زرود» وقتی خبر شهادتت رسید، در آنجا شب صدای گریه دوستان و بستگان از فراق تو بلند شد».

***

در مقاتل آمده:

وَ اَمَر اِبْنُ زِیادٍ بِسَحْبِ مُسْلِمٍ وَ هانِیٍ بِالْحِبالِ مِن اَرْجُلِهِما فِی الأَسواقِ وَ صَلَیَهُما بِالکُناسَهِ مَنْکُوسَیْنِ وَ اَنْفَذَ الرَّأْسَیْنِ اِلی یَزِیدَ، فَنَصَبَهُما فِی دَربٍ مِنْ دِمِشْقٍ.

: «ابن زیاد دستور داد پاهای حضرت مسلم و هانی (ع) را به طنابی ببستنتد و در بازار کشاندند، سپس جنازة بی سر آنها را در محل کناسه کوفه به طور

ص: 187

معکوس (پاها بالا، و سرها پائین) به دار آویزان نمودند، و سر آن دو بزرگوار را به سوی یزید فرستاد، و یزید آنها را در یکی از دروازه های دمشق نصب نمود». (1)

ص: 188

به آنها گفت، آنها ترسیدند و خاموش شدند.

شریح به آنها گفت: شما نور چشم من و میوة قلبم هستید، و من نمی گذارم که احدی از ناحیة ابن زیاد و غیر او بر شما دست یابد، و نظر من این است که شما را به یک شخص امین بسپارم تا شما را به سوی مدینه روانه کند.

شریح پسرش را که «اَسد» نام داشت طلبید و به او گفت: اطلاع یافته ام که کاروانی آماده حرکت به سوی مدینه هستند، این دو کودک را به آن کاروان برسان و به یک شخص امینی بسپار تا آنها را به مدینه برساند.

شریح آن دو آقازاده را بوسید و به هر یک پنجاه دینار داد و با آنها وداع و خداحافظی کرد، وقتی که پاسی از شب گذشت، اسد پسر شریح، آن دو کودک را به دوش گرفت و به پشت شهر کوفه آورد، و چند کیلومتر از کوفه دور شدند، ولی دریافتند که کاروان رفته است.

اسد به آنها گفت: کاروان رفته است، و سیاهی آن از دور پیدا است شما به دنبال آن بروید تا به آن برسید، در رفتن شتاب کنید، مبادا در راه بمانید، سپس با آنها خداحافظی کرد و بازگشت.

آن دو کودک در بیابان در تاریخی شب با سرعت حرکت می کردند تا اینکه خسته شدند، در این هنگام شخصی از اهالی کوفه انها را دید، آنها را گرفت و نزد ابن زیاد آورد.

ابن زیاد زندانبان را خواست و آنها را به او سپرد، زندانبان شخصی به نام «مشکور» از محبان خاندان نبوت بود، وقتی آنها را در زندان شناخت به آنها محبت و احسان می کرد، تا اینکه مقداری غذا و آب برای آنها تهیه نموده و آنها را شبانه از زندان آزاد کرد، و انگشتر خود را به آنها داد و گفت از این مسیر حرکت کنید وقتی که به قادسیّه رسیدید، خود را به برادرم که در آنجا است معرفی نمائید، و با نشان دادن این انگشتر، او به شما اطمینان پیدا می کند و راه و جاده مدینه را به شما

ص: 189

نشان می دهد و در رسیدن به مدینه به شما کمک می نماید.

ابراهیم و محمد شبانه از کوفه بیرون آمده و به سوی قادسیه حرکت کردند، ولی چون آنها راه و جادّه را نمی شناختند و شب و تاریخ بود، تا صبح راه رفتند، ولی صبح خود را در اطراف کوفه دیدند، ترسیدند و به نخلستانی رفتند و به بالای درخت خرما رفته و خود را پنهان ساختند.

در این میان یک کنیز حبشی، کنار آب که در آنجا بود آمد تا آب بنوشد ناگاه عکس چهرة دو کودک را در میان آب دید، بالا نگاه کرد ناگاه دو کودک را روی درخت مشاهده کرد، کودکان زیبائی که نظیر نداشتند، نسبت به آنها مهربانی کرد تا آنها از درخت به زمین آمدند، و آن کنیز آنها را به خانة خود برد، و پیدا کردن دو کودک را به خانم خود (که همسر حارث بود) خبر داد، وقتی که آن خانم آنها را دید آنها را در آغوش گرفت و بوسید و گفت: عزیزانم شما کیستید؟

گفتند: ما از عترت حضرت محمد (ص) از فرزندان حضرت مسلم (ع) هستیم وقتی که آن خانم آنها را شناخت، بیشتر به آنها احترام کرد، غذا و آب برای آنها آورد، و از روی شادی کنیز خود را در آغوش گرفت، و به او گفت: «به شوهرم اطلاع نده»، زیرا می دانست که شوهرش یک فرد فاسق و درّنده خو است.

***

از سوی دیگر به ابن زیاد خبر رسید که مشکور زندانبان، طفلان مسلم (ع) را آزاد کرده، دستور داد به او پانصد تازیانه بزنند، او را در حالی که مناحات با خدا می کرد زیر ضربات تازیانه ها جان داد...

***

ابراهیم و محمد غذا خوردند و آب آشامیدند و به بستر رفتند و خوابیدند، وقتی که نیمه های شب شد، صاحب خانه که حارث ین عروه بود، به خانه آمد، اما بسیار خشمگین بود، همسرش علت پرسید، گفت: کنار قصر امیر (ابن زیاد) بودم، شنیدم

ص: 190

منادی اعلام کرده که: مشکور زندانبان کودکان مسلم (ع) را آزاد کرده، هر کس آنها را بجوید و نزد امیر بیاورد، جایزة همیشگی دارد، و نیازهایش تأمین می گردد، من از آن هنگام تاکنون سوار بر اسبم شده ام و همة راهها و جاده ها را گشته ام به طوری که شکم اسبم ترکید و از اسب به زمین افتادم، پیاده شدم و از راه دور با زحمت بسیار خود را به خانه رسانده ام و ازشدت تشنگی هلاک شده ام.

همسرش گفت: وای بر تو ای مرد از خدا بترس، و بترس از روزی که محمد (ص) خصم تو باشد و خود را برای ستم رساندن به آن کودکان به زحمت نیفکن.

حارث گفت: ای زن ساکت باش، اگر آنها را پیدا کنم، امیر اموال و طلا و نقره فراوان به من می بخشد، برخیز و برایم غذا و آب بیاور.

زن برخاست و غذا و آب آورد، حارث از غذا خورد و به بستر رفت و خوابید.

***

ابراهیم و محمد در حجره جداگانه ای خوابیده بودند، ناگاه محمد که برادر بزرگتر بود بیدار شد، و به برادرش ابراهیم گفت: برخیز تا خوابی که اکنون دیده ام برای تو تعریف کنم، به گمانم بزودی کشته می شویم در خواب دیدم پیامبر (ص) و علی (ع) و فاطمه (ص) و حسن و حسین (ع) در یکجا در بهشت جمع بودند و پدر ما مسلم (ع) نیز آنجا بود، رسول خدا (ص) به ما نگاه کرد و گریست، و آنگاه به پدرمان مسلم (ع) نگریست و فرمود: چطور دلت آمد کودکان خود را بین دشمنان گذاشتی؟

مسلم (ع) عرض کرد: آنها فردا نزد ما می آیند.

ابراهیم گفت: من نیز همین خواب را دیدم آنگاه آن دو، دست در گردن هم کردند و همدیگر را می بوئیدند.

گفتگوی آنها را، حارث شنید و همان ساعت برخاست و شمع بدست خود گرفت و در حجره ها به جستجو پرداخت تا اینکه کنار محمد و ابراهیم آمد، دید

ص: 191

دست به گردن هم افکنده اند، گفت: «شما کیستید و در اینجا چه می کنید؟».

نَحْنُ اَضْیافُکَ وَ مِنْ عِتْرَةِ نَبِیِّکَ وَ ابْنَی مُسْلِمٍ بْنِ عَقیلٍ.

: «ما مهمان تو و از عترت پیامبر تو هستیم و فرزند مسلم (ع) می باشیم».

حارث گفت: من خود و اسبم را در دستیابی به شما هلاک نموده ام، و شما در خانه من هستید، آنگاه سخت آنها را کتک زد و سپس شانه های آنها را به همدیگر بست و آنها را در گوشة حجره انداخت.

همسر حارث آمد، دست و پای شوهرش را می بوسید و ملتمسانه از او می خواست که به آن کودکان آسیب نرساند و گفت: شوهرم! این دو کودک یتیم هستند، کوچک هستند و از بستگان پیامبر تو بوده و مهمان ما می باشند، دست از آنها بردار.

ولی آن بی رحم ستمگر به التماس های همسرش اعتنا نکرد، و آن دو کودک به همان حال در آن حجره ماندند تا صبح شد.

صبح حارث، اسلحه خود را برداشت و همراه غلام خود، آن دو کودک را کنار آب فرات برد، همسر حارث به دنبال آنها گریه کنان می دوید، وقتی نزدیک می شد، حارث با شمشیر او را رد می کرد.

حارث شمشیر را به غلام داد و گفت: گردن این دو کودک را بزن غلام از دستور او اطاعت نکرد و سرانجام بدست او کشته شد.

این بار حارث اسلحه را به پسرش داد و گفت: گردن آنها را بزن.

پسر گفت: معاذ الله که دست به چنین کاری نزنم یا بگذارم که تو آنها را بکشی.

زن گفت: این دو کودک چه گناهی کرده اند، آنها را زنده نزد امیر ببرد.

حارث گفت: هیچ راهی جز کشتن آنها نیست، اطمینان ندارم که در راه

ص: 192

شیعیان متوّجه شده و آنها را از دست من بگیرند.

آنگاه آن جانی بی رحم برخاست و شمشیر را از غلاف بیرون کشید و تصمیم کشتن پسرش را گرفت، هر چه زن داد و فریاد کرد، فایده نبخشید، سرانجام پسرش کشته شد، سپس حارث متوجه کودکان گردید، آنها گریه می کردند و می لرزیدند، گفتند: به ما مهلت بده دو رکعت نماز بخوانیم (طبق نقلی) به آنها مهلت نداد، خواست برادر بزرگتر (محمد) را بکشد، ابراهیم خود را به جلو شمشیر او افکند، خواست ابراهیم را بکشد، محمد خود را به جلو شمشیر انداخت، سرانجام شمشیر بر گردن محمد زد و سرش را از بدنش جدا نمود و جسد او را به آب فرات انداخت، برادر کوچک برخاست و سر برادر را به دست گرفت و آن را می بوسید، حارث به سوی او متوجه شد و سر را از او گرفت و شمشیر بر گردن او زد، سر او نیز از بدن جدا شد، جسد او را نیز به آب فرات افکند، سرها را در توبره خود نهاد و با شتاب به قصر فرمانداری نزد ابن زیاد برد، و سرها را نزد او گذاشت.

ابن زیاد گفت: این سرها از آن کیست؟

حارث گفت: سرهای دشمنان تو است، به آنها دست یافتم و کشتم و سرشان را نزد تو آوردم تا به وعدة خود (جایزه) وفا کنی و پاداش جزیل مرا بدهیو

ابن زیاد گفت: کدام دشمنانم؟

حارث گفت: پسران مسلم (ع) هستند.

ابن زیاد دستور داد،سرها را شستند و پاکیزه نمودند و در میان طبق جلو او گذاردند، سپس ابن زیاد به حارث رو کرد و گفت: «وای بر تو، آیا از خدا نترسیدی که دو کودک بی گناه را کشتی....»

آنگاه ابن زیاد به ندیم خود بنام «مقاتل» که از محبین اهل بیت (ع) بود گفت: این ملعون بدون اجازة من این دو کودک را کشته است او را به همان مکانی که آنها را کشته ببر و بهر نحوی که خودت می خواهی او را بکش.

ص: 193

مقاتل از این مأموریت بسیار خوشحال شد، شانه های حارث را محکم بست، و با پای برهنه و سر برهنه در کوچه های کوفه او را عبور می داد، و سر نازنین طفلان مسلم (ع) نیز همراهش بود، و در کوچه و جاده ها فریاد می زد:

اَیُهَّا النّاسُ هذا قاتِلُ الصَّبِیینِ.

: «ای مردم، این شخص کودکان مسلم (ع) را کشته است».

مردم گریه می کردند و حارث را لعنت می نمودند، جمعیت بسیار جمع شدند و با هم کنار آب فرات آمدند، ناگاه در آنجا دو جنازه غلام و پسر جوان و همسر مجروح و کتک خوردة حارث را دیدند، و از خباثت و بی رحمی حارث تعجب کردند.

حارث به مقاتل گفت: ده هزار دینار به تو می دهم، مرا آزاد کن.

مقاتل گفت: سوگند به خدا اگر همة اموال دنیا مال تو باشد و به من بدهی، تو را آزاد نمی کنم، و من با کشتن تو خواهان بهشت هستم، آنگاه دستها و پاهای حارث را قطع کرد و به آب انداخت، چشم و گوش و شکمش را درید، سپس مردم لاشة ناپاک او را به آتش کشیدند... (1)

***

ظالما ما به سر سفرة احسان توایم *** بی پناهیم در این بادیه مهمان توایم

بند بردار ز ما بندة فرمان توایم *** تا نگوئی به جهان مایة نقصان توایم

گیسوی ما بتراش و بنما حلقه بگوش *** ببر آنگه سر بازار و تو ما را بفروش

***

ص: 194

گر از این گونه روش نیست تو را خاطر شاد *** خود بسر زنده تو ما را ببر این ز یاد

شاید آنجا کسی افتد به خیال میعاد *** بخرد ما دو یتیم و بنماید آزاد

تا مگر بار دگر چهرة خواهر ببینم *** بوطن با زر و سیم و رخ مادر ببینیم

***

آه و صد آه که حارث پس از آن گفت و شنید *** از ره کین ز کمر خنجر بیداد کشید

هر دو را بست بهم پهلوی هم خوابانید *** لب خشکیده، سر هر دو بیکبار برید

سرشان برد و تن هر دو به دریا افکند *** جودی غمزده از این الم از پا افکند

***

در کتاب امالی صدوق مجلس 19 آمده: حارث صبح به بالین دو کودک حضرت مسلم (ع) آمد، غلام سیاهش بنام «فلیح» را طلبید و به او گفت: این دو کودک را کنار فرات ببر و سرشان را جدا کن و نزد من بیاور تا نزد ابن زیاد ببرم و دو هزار درهم جایزه بگیرم، غلام آن دو کودک را با خود برد و شمشیر را آماده کرد تا گردن آنها را بزند، در مسیر راه، یکی از آن دو به غلام گفت: سیاهی رنگ تو چقدر به سیاهی رنگ بلال حبشی مؤذّن رسول خدا (ص) شباهت دارد.

غلام گفت: مولای من فرمان داده تا شما را بکشم، شما کیستید؟

آنها گفتند: ما از عترت پیامبر تو محمد (ص) هستیم و از زندان ابن زیاد گریخته ایم و پیرزنی ما را میهمان کرد، اکنون مولای تو می خواهد ما را بکشد، غلام

ص: 195

سیاه تا آنها را شناخت خود را بر روی پاهای آنها افکند و می بوسید و می گفت: جانم به فدای جان شما ای عترت حضرت مصطفی (ص) سوگند به خدا کاری نکنم که در قیامت پیامبر (ص) خصم من گردد، شمشیرش را به جانبی افکند و خود را به آب فرات انداخت و از جانب دیگر بیرون آمد، حارث فریاد زد: ای غلام آیا از من نافرمانی می کنی؟

غلام گفت: من در موردی از تو اطاعت می کنم که نافرمانی از خدا نکنی ولی وقتی که نافرمانی خدا کردی من از تو در دنیا و آخرت بیزارم.

حارث از غلام مأیوس شد و پسرش را طلبید و به او مانند غلامش پیشنهاد کشتن کودکان مسلم (ع) را کرد.

پسر حارث آن دو کودک را روانة کنار فرات کرد، در راه کودکان مسلم (ع) به او گفتند: ای جوان! آیا در این سنین جوانی از آتش دوزخ نمی ترسی؟

او گفت: شما کیستید؟

گفتند: ما از عترت پیامبر تو محمد (ع) هستیم، پدرت می خواهد ما را بکشد؟

پسر حارث تا آنها را شناخت به روی پاهای آنها افتاد و بوسید و مانند سخن غلام سیاه با آنها سخن گفت و شمشیر را به جانبی انداخت و خود را به آب فرات افکند و از آن عبور کرد، پدرش فریاد زد: پسرم آیا از من نافرمانی می کنی؟ پسر گفت: اگر من خدا را اطاعت کنم و از تو نافرمانی نمایم برای من بهتر از آنست که تو را اطاعت کنم و از خدا نافرمانی نمایم.

حارث گفت: غیر از خودم هیچکس نباید آنها را بکشد، شمشیر برگرفت و کودکان را جلو انداخت تا کنار فرات آمدند، شمشیر را از غلاف کشید، وقتی که چشم کودکان مسلم (ع) به شمشیر افتاد، قطرات اشک از چشمانشان سرازیر شد و به حارث گفتند: ما را به بازار ببر و بفروش و از پول ما استفاده کن، کاری نکن که

ص: 196

در قیامت حضرت محمد (ص) خصم تو گردد.

حارث گفت: نه، باید شما را بکشم و سرهای شما را نزد ابن زیاد ببرم، و دو هزار درهم جایزه بگیرم.

کودکان گفتند: ای حارث! آیا به خاطر خویشاوندی ما به رسول خدا (ص) به ما محبت نمی کنی؟

حارث گفت: شما خویشاوندی با رسول خدا (ص) ندارید.

کودکان گفتند: ما را زنده نزد ابن زیاد ببر، تا او دربارة ما حکم کند.

حارث گفت: هیچ راهی نیست جز اینکه با ریختن خون شما به پیشگاه ابن زیاد مقرب گردم.

کودکان گفتند: آیا به کودکی ما رحم نمی کنی؟

حارث گفت: خداوند هیچ رحمی در دل من نسبت به شما قرار نداده است.

گفتند: اکنون که قصد کشتن ما را داری اجازه بده چند رکعت نماز بخوانیم.

حارث گفت: هر چه می خواهید نماز بخوانید اگر به حال شما سود دارد.

کودکان چهار رکعت نماز خواندند، سپس دستها را به سوی آسمان بلند کردند و گفتند:

یا حَیُّ یا حَکِیمُ، یا اَحْکَمَ الْحاکِمینَ اُحْکُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُ بِالْحَقِّ.

: «ای خدای زنده و حکیم، ای کسی که حاکمترین هستی خودت بین ما و این شخص (حارث) به حق داوری کن».

حارث به سراغ برادر بزرگ (محمد) رفت و سر از بدنش جدا کرد، و آن را در میان توبره اش انداخت، سپس به سراغ برادر کوچک (ابراهیم) رفت که او خود را به خون برادرش رنگین کرده بود و می گفت: تا با پیامبر (ص) ملاقات کنم در حالی که پیکرم به خون برادرم رزنگین است.

سپس حارث سر از بدن برادر کوچک جدا کرد و آن را در توبره اش گذاشت،

ص: 197

و بدن آن دو کودک را به آب فرات افکند، و سر آنها را نزد ابن زیاد آورد، ابن زیاد بر تخت خود نشسته بود و چون خیزران در دست داشت، حارث آن دو سر را جلو ابن زیاد گذاشت، وقتی که ابن زیاد به آن سرها نگریست، سه بار برخاست و نشست و به حارث گفت: وای بر تو، جریان تو با این دو کودک چگونه است. حارث جریان را شرح داد... ابن زیاد شخصی را مأمور کرد، حارث را به همان مکانی که آنها را در آنجا کشته بود ببرد و گردن او را بزند و سرش را نزدش بیاورد آن مأمور چنین کرد، سرش را آورده و آن را روی نیزه نصب کردند، کودکان سنگ و نیزه به طرف سر او می انداختند و می گفتند: «این قاتل ذریه رسول خدا (ص) است.» (1)

ص: 198

به سوی عراق، بیرون آمد و هنوز خبر شهادت مسلم (ع) به او نرسیده بود، زیرا مسلم (ع) در همان روزی که آن حضرت از مکه بیرون آمد، خروج کرد. (1)

***

هنگام بیرون آمدن از مکّه، کاغذی طلبید، و این نامة مختصر را برای بنی هاشم نوشت:

بِسْمِ اللهِ الرَْحْمنِ الرَّحیم: مِنَ الْحُسینِ بْنِ عَلِیّ اِلی بَنِی هاشم اَماّ بَعْدَ: فَاِنَّهُ مَنْ لَحِقَ بِی مِنْکُمْ اِسْتَشْهَدَ، وَ مَن تَخَلَّفَ عَنِّی لَم یَبْلُغِ الْفَتْحَ - وَالسّلامُ.

: «بنام خدا: نامه ای است از حسین بن علی به بنی هاشم، اما بعد هر کس به من پیوست کشته خواهد شد و هر که باز ماند به پیروزی (و رستگاری معنوی و فوز شهادت) نخواهد رسید». (2)

ص: 199

هر کس دعوت مرا بپذیرد، پس سر و کارش با خدا است، چه آنکه حق از آن خدا است، و هر کس دعوت مرا رد کند، شکیبائی می نمایم، تا خداوند میان من و این گروه به حق داوری کند و او بهترین داور است.

برادرم! این است وصیت من به تو، پیروزی از طرف خدا است، بر او توکّل می کنم و به او بازگشت می نمایم».

آنگاه امام نامه را پیچید و پایان ان را با انگشتر خود مهر فرمود و به برادرش داد. (1)

ص: 200

ثعلبیه، شقوق، زباله، بطن العقبه، شراف، بیضه، رهیمه، قادسیه، عذیب، قصر بنی مقاتل، روستاهای کربلا و خود کربلا.

در مسیر راه حوادث و گفتوهائی بین آن حضرت و افراد مختلف واقع شد، و آن حضرت در هر فرصت مناسب، مردم را به یاری و پیوستن به نهضت دعوت می کرد.

یکی از مطالبی که امام در برخورد با افراد بدست آورد این بود که امام اطلاع یافت که دلهای مردم کوفه با او است ولی شمشیرهایشان بر ضد او است، و هنوز ایمان مردم کوفه در سطح عالی نیست که آنها را به صورت مجاهد شیفتة شهادت درآورده باشد، مثلاً:

در منزلگاه «صفاح» (چند فرسخی مکّه) فرزدوق که از کوفه می آمد، با امام ملاقات کرد، امام از او پرسید: در کوفه چه خبر؟ او در پاسخ گفت:

قُلُوبُهُمْ مَعَکَ وَ السُّیُوفُ مَعَ بَنِی اُمَیَّة وَ الْقَضاءُ یَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ.

: «دلهای آنها با تو است، ولی شمشیرهایشان با بنی اُمیه است و قضا و تقدیر از طرف خدا است».

امام فرمود: راست گفتی، همه چیز از طرف خدا است و هر روزی دارای شأنی است، و اگر قضای الهی بر مراد بود حمد و شکر خدا را بجا می آوریم وگرنه کسی که نیتش حق است و باطنش را تقوی فرا گرفته، باکی بر او نیست». (1)

در منزلگاه «ذات العرق» امام با بُشر بن غالب ملاقات کرد و از او پرسید چه خبر؟ او نیز گفت:

السُّیُوفُ مَعَ بنی اُمَیَّةَ وَ القُلُوبُ مَعَکَ.

: «شمشیرها با بنی اُمیه است و دلها با تو است». (2)

ص: 201

در منزلگاه «عذیب الهجانات» (نزدیک قادسیّه) امام با طرماح بن عدی و همراهان او ملاقات کرد، و از او پرسید: چه خبر؟ آنها نیز همان پاسخ بالا را دادند با این تفاوت که: اعیان و اشراف کوفه به ابن زیاد پیوسته اند و اموال خود را در اختیار او نهاده اند و بر ضد تو آماده شده اند، ولی سایر مردم دلهایشان با شما است اما شمشیرهایشان بر ضد شما برهنه شده است. (1)

ص: 202

ابن زیاد: چرا نامه را جویدی؟

قیس: تا ندانی که در آن چه نوشته شده.

ابن زیاد: نامه را چه شخصی برای چه کسی نوشته است؟

قیس: نامه از جانب امام حسین (ع) به قومی از مردم کوفه بود، که نام آنها را نمی شناسم.

ابن زیاد خشمگین شد و گفت: بالای منبر برو، و دروغگو پسر دروغگو حسین بن علی را لعنت کن.

قیس بالا رفت و پس از حمد و ثنا گفت: ای مردم! حسین (ع) بهترین خلق خدا فرزند فاطمه دختر رسول خدا (ص) است، و من از جانب او به سوی شما آمده ام، من در سرزمین حاجز از او جدا شدم، دعوت او را اجابت کنید و به او بپیوندید، سپس عبیدالله و پدش و بنی امیه را لعنت کرد و برای علی و حسن و حسین (ع) استغفار کرد و رحمت فراوان فرستاد. ابن زیاد آنچنان خشمگین شد که دستور داد جلادان او، قیس را بالای قصر دارالاماره برده و از همان بالا به زمین افکندند و او به این ترتیب به شهادت رسید.

یکی از دژخمان دشمن به نام عبدالملک بن عُمیر نزد او آمد و سرش را از بدنش جدا نمود. (1)

نظیر این مطلب در مورد رسول دیگر امام حسین (ع) بنام «عبدالله بن یَفظَر» نیز ذکر شده که در منزلگاه زباله خبر شهادت او به امام رسید.(2)

***

کاروان امام از سرزمین حاجز بیرون آمد و همچنان حرکت می کرد، تا اینکه

ص: 203

با کاروانی که از کوفه می آمدند و در میانشان هلال بن نافع و عمربن خالد بود، ملاقات کرد و از آنها در مورد قاصی خود «قیس بن مَسَهر» پرسید.

آنها گفتند: ابن زیاد او را کشت، امام فرمود: اَنا للهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ سپس گریه کرد و در حال گریه گفت: خداوند بهشت را پاداش او قرار داد، آنگاه متوجه خدا شده و عرض کرد: «خدایا برای ما و شیعیان ما مقام ارجمندی در پیشگاه خود قرار بده که تو بر هر چیزی قادر هستی». (1)

***

امام با یاران خود به منزلگاه «ذی حسم» رسید، در آنجا خطبه ای در بی وفائی دنیا خواند و در پایان به فلسفة نهضت خود اشاره کرد و فرمود:

اَلا تَرَوْنَ اِلَی الْحَقّ لا یُعْمَلُ بِهِ، وَ اِلی الْباطِلِ لا یَتَناهِی عَنْهُ، لَیَرْغَبُ الْمُؤْمِنُ فِی لِقاءِ اللهِ مُحِقاً، فَاِنّیِ لا اَری الْموْتَ اِلا سَعادَةً وَ الْحَیاةُ مَعَ الظالِمِینِ اِلا بَرَماً.

: «آیا نمی نگرید که به حق عمل نمی شود و از باطل جلوگیری نمی گردد، بنابراین اشتیاق مؤمن به لقای خدا (و شهادت طلبی) سزاوار و لازم است، من در این وضع، مرگ را جز سعادت، و زندگی با ستمگران را جز رنج و نکبت نمی دانم». (2)

ص: 204

علی اکبر (ع) عرض کرد: آیا ما بر حق نیستیم؟

امام حسین (ع) فرمود: پسرم آری به آن کسی که بازگشت بندگان به سوی او است ما بر حق هستیم.

علی اکبر (ع) گفت:

اِذاً لا تُبالِی بِالْمَوْتِ.

: «بنابراین باکی از مرگ نداریم».

چون بشنوی سخن اهل دل مگو که خطا است *** سخن شناس نثی جان من، خطا اینجا است

امام حسین (ع) فرمود: «فرزندم! خداوند بهترین پاداشی را که از جانب پدر به فرزند داده، به تو عطا فرماید». (1)

ص: 205

را نزد عبیدالله فرستاد تا او را دعوت به یاری کند، حجاج نزد او رفت و جریان ورود امام حسین (ع) را به او گفت و ادامه داد: اگر به عنوان دفاع از حریم حسین (ع) با دشمن بجنگی، به پاداش آن می رسی و اگر در این راه کشته شوی به مقام شهادت، نائل می گردی، عبیدالله گفت: سوگند به خدا از کوفه بیرون نیامدم مگر به خاطر بسیاری دشمن، که همه مهیای جنگ با حسین (ع) شده اند و شیعیان او را تنها گذاشته اند، دانستم که حسین (ع) را می کشند و من توان یاری او را ندارم،دوست ندارم که نه من او را ببینم و نه او مرا ببیند.

حجاج به سوی امام بازگشت و جریان را گفت، امام حسین (ع) با گروهی از بستگان و یاران خاصش نزد عبیدالله رفتند و احترام شایانی به امام کرد و آن حضرت را در خیمة خود در صدر مجلس نشانید و می گفت: من تاکنون شخصی زیباتر و چشمگیرتر از حسین (ع) ندیده ام و برای هیچ کس همچون حسین (ع) دلم نسوخت که همراه عده ای زن و بچه حرکت می کرد و به ریش امام نگاه کردم، گوئی همچون پر کلاغ سیاه بود، گفتم سیاه است یا رنگ کرده ای؟

فرمود: ای پسر حرّ پیری بر من شتاب کرده است، فهمیدم که آن حضرت محاسنش را رنگ کرده است، بعد از آرام گرفتن مجلس، امام پس از حمد و ثنا فرمود: ای عبیدالله بن حُر، همشهریان شما (مردم کوفه) برای من نامه نوشته اند که همگی اجتماع بر یاری من نموده اند، و از من تقاضای رفتن به سوی آنها نموده اند و انک می بینم ورق برگشته است و بر گردن تو گناهان بسیار می باشد، آیا می خواهی توبه کنی و در پرتو آن گناهانت محو گردد؟

عبیدالله گفت: آن توبه چیست؟

امام فرمود: آن توبه، یاری پسر دختر پیامبر تو، و جنگ با دشمن همراه او است.

عبیدالله گفت: سوگند به خدا می دانم که هر کس همراه تو باشد در آخرت

ص: 206

خوشبخت است، ولی امید چنین توفیی ندارم تا برای تو کاری انجام دهم، و در کوفه یاری برای تو نمانده است، امام اسبی دارم که سوگند به خدا با این اسب هیچ کس را دنبال نکردم مگر اینکه او را گرفتم، و هیچ کس مرا دنبال نکرد مگر اینکه به من نرسید، این اسب مال شما باشد.

امام حسین از او مأیوس شد و به او فرمود: وقتی تو از ایثار جانت در راه ما دریغ داری ما نه نیازی به اسب تو داریم و نه به خودت.

وَ ما کُنْتُ مُتَخِذُ الْمُضِلِّینَ عَضُداً.

: «و من افراد گمراه را بازوی خود قرار نمی دهم».

و من تو را نصیحت می کنم، و اگر نمی خواهی صدای ما را بشنوی و در جنگ ما شرکت کنی، اختیار با خودت هست، ولی بدان هر کس که ندای ما را بشنود ولی بیاری ما نشتابد، خداوند او را به رو بر دوزخ می افکند.

عبیدالله در این لحظات حساس نتوانست از دنیا دل بکند و به حسین بپیوندد ولی بعدها اظهار پشیمانی می کرد و حسرت می برد که چرا به یاری امام حسین (ع) نرفت، اما چه سود که فرصت از دست رفت، و سیه بختی برای او ماند. (1)

ص: 207

ولی از قضای روزگار، کاروان زهیر در مسیر راه در جائی برای استراحت، توقف کرد که کاروان امام حسین (ع) نزدیک آنجا به استراحت پرداخته بودند، اینک بقیه داستان را بشنوید:

گروهی از قبیله فرازه و بجیله نقل کردند: ما در کاروان زُهَیر بن قین بجلی بودیم و در مسیر راه مکه به کوفه، از بیم بنی امیه نمی خواستیم با کاروان امام حسین (ع) ملاقات کنیم، و چیزی برای ما مکروه تر از آن نبود که با کاروان حسینی، در یکجا هم منزل گردیم، ولی ناچار در سرزمینی کاروان امام فرود آمد و ما نیز چاره ای نداشتیم که در آن سوی آن سرزمین فرود آئیم، در این میان که ما نشسته بودیم و غذا می خوردیم ناگاه مردی از جانب حسین (ع) نزد ما آمده سلام کرد و سپس خطاب کرد و گفت: «ای زهیر بن قین! ابا عبدالله الحسین (ع) مرا به سوی تو فرستاده است که بگویم به نزد او بروی!!».

پس هر که با ما نشسته بود آنچه دردست داشت انداخت و خاموش و مبهوت نشستیم.

ناگاه دُلهم همسر زهیر، برخاست و خطاب به زهیر گفت: «سُبحانَ اللهِ! آیا پسر پیغمبر خدا به سو تو پیام می فرستد، و تو به سوی او نمی روی، چه می شود که نزد او بروی و سخنش را بشنوی و سپس بازگردی؟».

زهیر (از سخن غیورانه همسرش تکانی خورد) و برخاست و به حضور امام حسین (ع) رفت، و چیزی نگذشت که خوشحال بازگشت به گونه ای که صورتش می درخشید، و دستور داد خیمه های او را برچینند، و بارها و اسباب سفر او را به سوی کاروان حسین (ع) ببرند، آنگاه به همسرش گفت: «تو را طلاق دادم و آزادی نزد کسان خود بروی، زیرا من دوستن ندارم، به سبب من گرفتار گردی، و به همراهان گفت: هر کس می خواهد با من بیاید (هر که دارد هوس کرببلا بسم اله) وگرنه اینجا آخرین دیدار من با شما است، گوش کنید من برای شما حدیثی نقل کنم، ما در

ص: 208

دریا با دشمن می جنگیدیم و پیروز شدیم و غنائمی بدست آوردیم، سلمان فارسی با ما بود، به ما گفت: آیا به این پیروزی و آنچه از غنائم بدست آورده اید خوشنودید؟

گفتیم: آری.

فرمود: هنگامی که آقای جوان آل محمد (حسین علیه السلام) را دیدار کنید آنگاه در جنگ کردن به همراه او شادتر هستید، از شادی این غنائم، سپس گفت: من همة شما را به خدا می سپارم، رفت و به حسین (ع) پیوست و تا آخر در رکاب او بود تا شهد شهادت نوشید. (1)

وفا و ایثار زُهیر به جائی رسید که شب عاشورا به امام حسین (ع) گفت: اگر هزار بار در راه تو کشته گردم و زنده شوم، دست از تو بر نمی دارم.

زهیر در روز عاشورا دست بر شانه امام حسین (ع) گذاشت و گفت: اجازه جنگم بده.

امام به او اجازه داد، او مانند شیر به میدان تاخت و چنین رجز خواند:

اَنَا زُهَیْرٌ وَ اَنَا بْنُ الْقَیْنِ *** اَذُودُکُم بِالسَّیْفِ غَنْ حُسَیْنٍ

: «منم زهیر پسر قین هستم، و با شمشیر شما را از حریم حسین (ع) دور می سازم».

صد و بیست نفر از دشمن را کشت، سپس دو نفر از دشمن، به او حمله کرده و او را به شهادت رساندند.

امام حسین (ع) به بالین زهیر آمد و فرمود: «ای زهیر خداوند تو را در پیشگاه قرب خود قرار دهد، و دو قاتل تو را لعنت کند». (2)

ص: 209

ص: 210

کربلا کنار حسین (ع) و خاندان ارجمند او گذراندند، سرانجام در روز عاشورا هفدهمین روز عروسی خود، وهب و هانیه به شهادت رسیدند، و قمر با دلاوریهای خود، حماسه ها آفرید و رو سفیدی دو سرا را کسب کرد، اینک به چگونگی شهادت وهب و هانیه توجه کنید:

روز عاشورا فرا رسید، قمر به وهب گفت: پسرم برخیز پسر دختر پیامبر (ص) را یاری کن.

وهب گفت: مادرم، حتماً یاری می کنم و کوتاهی نخواهم کرد.

ص: 211

هانیه همسر وهب به خاطر غربت و اینکه با وهب تازه عروسی کرده بودند، در آغاز در مورد رفتن وهب به میدان، بی میل بود، و تحمل فراق وهب برایش سخت و رنج آور بود، ولی قمر اصرار داشت که وهب به میدان برود و می گفت: پسرم از تو راضی نخواهد شد مگر اینکه به یاری پسر پیغمبر (ص) بروی، و تو هرگز به شفاعت جدّ امام حسین (ع) نمی رسی مگر با رضایت امام و رضایت من.

سرانجام هانیه به وهب گفت: تو وقتی که کشته شوی وارد بهشت می گردی و همنشین حورالعین می شوی، و آنگاه مرا فراموش می کنی، اگر می خواهی دلم را آرام کنی نزد امام حسین (ع) برویم در محضر او با من عهد کن که مرا فراموش نکنی.

وهب و هانیه به حضور امام آمدند، هانیه به امام عرض کرد: من دو حاجت دارم:

1- وقتی که وهب کشته شد، من بی سرپرست می شوم، مرا به اهل بیت خودت ملحق کن.

2- وقتی که وهب کشته شد و با حورالعین محشور گردید، شاهد باش که او مرا فراموش نکند.

گفتار از دل برخاستة هانیه، حسین (ع) را منقلب کرد، قطرات اشک از چشمان حسین (ع) سرازیر شد، هانیه را آرام کرد و قول داد که به خواسته های او عمل شود.

وهب به میدان تاخت و رجز جانانه خواند و ایثارگونه جنگید، و جماعتی را کشت و نزد مادر بازگشت و گفت: آیا از من راضی شدی؟

قمر گفت: از تو راضی نمی شوم تا در پیشگاه حسین (ع) کشته گردی، او به میدان بازگشت و همچنان با صولت عجیب می جنگید به طوری که نوزده نفر سواره و بیست نفر پیاده را کشت، سپس هر دو دست او را قطع کردند.

ص: 212

همسرش هانیه عمودی برداشت و کنار شوهرش آمد و گفت: پدر و مادرم به فدایت در رکاب پاکان، با دشمن جنگ کن، وهب لباس همسرش را گرفت تا او را به خیمه ها برگرداند، ولی او می گفت: بر نمی گردم تا با تو کشته شوم.

امام حسین (ع) فرمود: از ناحیة ما بهترین پاداش به شما برسد، به خیمه ها برگرد، هانیه بازگشت، وهب همچنان جنگید تا او را اسیر کرده نزد عمرسعد آوردند، عمر سعد که صلابت و دلاوری او را دیده بود، به او گفت:

ما اَشَدَّ صَوْلَتُکَ : «چقدر صولت و رشادت سختی داری».

سپس دستور داد گردنش را زدند، و سر بریده اش را به سوی لشگر امام حسین (ع) انداختند.

مادرش قمر سر او را گرفت و به آغوش کشید و خون صورتش را پاک کرد، و گفت: «حمد و سپاس خداوندی را که با شهادت تو، روی مرا سفید کرد»

سپس سر بریده فرزندش را به سوی دشمن انداخت (یعنی متاعی که در راه خدا دادم پس نمی گیرم) آنگاه عمود خیمه را از جا کند و به میدان رفت و دو نفر از دشمن را کشت، امام حسین (ع) فرمود: ای مادر وهب به خیمه برگرد، پسرت اکنون با رسول خدا (ص) است، او به خیمه بازگشت در حالی که می گفت: «خدایا امیدم را ناامید نکن»، امام به او فرمود: ای مادر وهب، امیدت برآورده است.

هانیه همسر وهب خود را به جنازة به خون غلطیده همسرش وهب رسانید خونها را از پیکر او پاک می کرد و می گفت:

هَنِیئاً لَکَ الْجَنَّةُ.

: «بهشت بر تو گوارا باد».

شمر وقتی که او را دید به غلامش که رستم نام داشت دستور داد او را بکشد، رستم با عمود بر آن نو عروس زد و او را کشت.

و این نخستین زن، و یگانه زنی بود که در کربلا در راه دفاع از حریم امام

ص: 213

حسین (ع) به شهادت رسید.

وهب هنگام شهادت 25 سال داشت، او و خانواده اش در روز عاشورا ده روز بود که به اسلام گرویده بودند، و در پیکر وهب اثر هفتاد ضربة شمشیر و نیزه و تیر دیده می شد. (1)

ص: 214

امام به او نگاه می کرد، گویا می خواست از او کسب اطلاع کند، ولی او رفت و امام به حرکت خود ادامه داد، یکی از ما به دیگری گفتیم: خوبست برویم اخبار کوفه را از آن مردم بپرسیم، هر دو نزد او رفتیم و گفتیم: کیستی؟ گفت: از قبیلة اسدی هستم.

گفتیم: ما نیز از این قبیله هستیم، چه خبر؟

گفت: از کوفه بیرون نیامدم مگر اینکه دیدم جنازة مسلم (ع) و هانی (ع) را به ریسمانی بسته اند و می کشانند.

ما به حضور امام آمدیم و به حرکت ادامه دادیم تا به سرزمین «ثعلبیّه» رسیدیم، عرض کردیم: ما خبر تازه ای داریم، اگر بخواهی آشکارا بگوئیم وگرنه مخفیانه بگوئیم.

امام به ما و اصحاب خود نگریست و فرمود: ما با این ها رازمی نداریم آشکارا بگوئید، خبر شهات مسلم و هانی (ع) و کشاندن جنازة آنها را در کوچه و بازار به آن حضرت خبر دادیم.

امام فرمود: «اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ رَحْمتَهُ اللهِ عَلَیهِما» و این عبارت را مکرّر فرمود.

عرض کردیم: شما را به خدا از این سفر باز گردید، اکنون روشن شد که شما در کوفه یار و یاور ندارید، آن حضرت به پسران عقیل نگاه کرد و فرمود: رای شما چیست؟ مسلم (ع) کشته شده است.

آنها گفتند: سوگند به خدا باز نمی گردیم تا از خون او انتقام بگیریم یا مثل او شربت شهادت را بچشیم.

امام حسین (ع) فرمود:

لا خَیْرَ فِی الْعَیْشِ بَعْدَ هَؤُلاءِ.

:«بعد از شهادت مسلم و هانی (ع) خیری در زندگی نیست».

دریافتیم که آن حضرت تصمیم به حرکت به سوی کوفه دارد.

ص: 215

گفتیم: خداوند کار را بر شما به خبر بگذراند.

فرمود: خداوند شما را رحمت کند (طبق نقل دیگر در منزلگاه زباله خبر شهادت مسلم (ع) به امام رسید).

ص: 216

داشت انجام داد و اکنون نوبت ما است که آنچه بر ما است انجام دهیم». سپس اشعاری در بی وفائی دنیا خواند. (1)

***

محدّث قمی از بعضی از تواریخ نقل می کند: حضرت مسلم (ع) دختری سیزده ساله داشت (که بعضی نام آن را حمیده گفته اند) در میان کاروان امام حسین (ع) بود، پس از خبر شهادت حضرت مسلم (ع) امام حسین (ع) به خیمة خود آمد و آن دختر را طلبید و بیش از حدّ معمول به او نوازش و محبت کرد، او را روی زانویش نشانید، دست بر سر و پیشانی او کشید. (2)

حمیده موضوع را دریافت و به امام عرض کرد: «ای عمو، با من همانند نوازش و محبتی که به یتیمان می شود رفتار می کنی، مگر پدرم مسلم (ع) را شهید کرده اند؟ قبلاً این گونه با من رفتار نمی کردی».

قطرات اشک از چشمان حسین (ع) جاری شد و فرمود: دخترم اندوهگین مباش، اگر مسلم نباشد، من پدر تو، خواهرم مادر تو، و دخترانم خواهران تو و پسرانم برادران تو باشند.

دختر مسلم (ع) به یاد غریبی و مظلومیت پدر، زار زار گریست، و پسران مسلم (ع) عمّامه ها را از سر گرفتند و صدای گریه آنها بلند شد، همة اهل بیت (ع) با آنها همدردی کرده و عزاداری نمودند، امام حسین (ع) از شهادت مسلم (ع) بسیار رنجیده و غمگین شد. (3)

ص: 217

ص: 218

اینجا کجا و کوفه کجا؟ خوب به راه نگاه کردند، فهمیدند که لشگر مجهزی غرق در اسلحه به پیش می آید، امام فرمود: آری سپاه مجهزی به پیش می آید... در این هنگام با اصحاب به مشورت پرداختند که در برابر سپاه دشمن در کجا سنگر بگیرند، آنها گفتند: در همین نزدیکی از ناحیة چپ، قریة «دو حُسُمْ» مکان مناسبی است.

کاروان آنجا رفته و خیمه ها را بر پا کرده و آمادة دفاع شدند.

طولی نکشید که سپاه هزار نفری غرق در اسلحه به فرماندهی حرّ بن یزید ریاحی، به سر رسید، اما معلوم بود که فعلاً قصد جنگ نداشتند، امام آثار تشنگی و رنج فراوان را از قیافه های سپاه حُرّ مشاهده نمود، و به یاران فرمود: از آبی که همراه دارند آنها و حیواناتشان را سیراب کنند، به دستور آن حضرت تا آخرین نفر آنها را آب دادند.

علی بن طعان محاربی گوید: من آن روز در لشگر حُرّ بودم و آخرین نفری بودم که دنبال لشگر به آنجا رسیدم، چون حسین (ع) تشنگی من و اسبم را دید فرمود: راویه (شتر آبکش) را بخوابان، من شتر را خواباندم فرمود: از آب بیاشام، آشامیدم، و اسبم را نیز سیراب کردم. (1)

ص: 219

راهنمائیهای تو، به حق راه یابم، اینک آمده ام، اگر به عهد خود باقی هستید در میان شما می مانم وگرنه به وطنم باز می گردم».

همه در سکوت فرو رفتند، سرها در گریبانها انداختند تا اینکه به دستور امام حجاج بن مسروق جُعفی اذان ظهر را گفت، امام به حُرّ فرمود: شما با اصحابت نماز بخوان و من هم با اصحاب خود.

حُرّ گفت: نه، شما نماز بخوان و ما پشت سر شما نماز می خوانیم، هر دو سپاه به امام حسین (ع) اقتدا کرده و نماز ظهر را خواندند. (1)

ص: 220

حُرّ سر راه کاروان را گرفت و مانع شد، امام به حُرّ فرمود: مادرت به عزایت بنشیندا از ما چه می خواهی؟».

حُرّ گفت: اگر از عرب غیر تو نام مادرم را این گونه به زبان می آورد من هم نام مادرش را می بردم، ولی سوگند به خدا جز اینکه مادرت را به بهترین وجه یاد کنم، راهی ندارم.

امام فرمود: اکنون چه می خواهی؟

حُرّ گفت: مامورم شما را به کوفه نزد ابن زیاد ببرم، گفتگو ادامه یافت و سرانجام حُرّ گفت: حقیقت این است که من قصد جنگ با شما ندارم، مأمورم از شما جدا نگردم تا به ابن زیاد نامه بنویسم و از سوی ابن زیاد پیام جدیدی برسد، امیدوارم بین ما حادثة بدی رخ ندهد.

سپس حُرّ به قول خودش خواست امام را نصیحت کند، عرض کرد: «ای حسین! برای خدا جانت را حفظ کن، من یقین دارم که اگر جنگ کنی کشته می شوی».

امام فرمود:

اَفَبِا الْمَوتِ تُخَوِّفُنِی، وَ هَلْ یَعْدوبِکُمْ الْخَطْبُ اِنْ تَقْتُلُونی.

: «آیا مرا از مرگ می ترسانی، و آیا با کشتن من، کار شما سامان می یابد؟».

ص: 221

وَ واسَی الرِّجالَ الصّالِحینَ بِنَفْسِهِ *** وَ فارَقَ مَثْبُوراً وَ خالَفَ مُجْرِماً

فَاِنْ عِشْتُ لَمْ اَنْدِمْ و اِنْ مُتُّ لَمْ اَلُمُ *** کَفی بِکَ ذُلا اَنْ تعِیشَ و تُرْغَماً

: «من می روم و مرگ برای جوانمرد، عیب نیست وقتی که نیتش حق باشد و در حال اسلام بجنگد.

و در راه مردان صالح جانبازی نماید و از هلاک شدگان جدا گشته و از مجرمان روی گرداند.

پس در این صورت و با این هدف، اگر زنده ماندم پشیمانم نیستم وگرنه سرزنشی ندارم، و این ذلت تو را بس است که زنده بماندی ولی بینی تو را به خاک بمالند».

وقتی که حر این اشعار را شنید و هدف امام را دریافت که حاضر است تن به کشته شدن دهد ولی تن به ذلت ندهد، به کنار رفت و با سپاه خود حرکت کرد، امام نیز با سپاه خود حرکت می نمود.

ص: 222

: «ای مردم، رسول خدا (ص) فرمود: کسی که سلطان ستمگری را بنگرد که حرام خدا را حلال می کند و عهد شکن است، و با سنت پیامبر (ص) مخالفت می نماید، و با بندگان خدا با گناه و تجاوز برخورد می نماید، ولی بر چنین سلطانی با عمل و سخن عتراض شدید نمی کند، بر خداوند سزاوار است که او را در همان جایگاه دوزخ که سلطان در آن است، قرار دهد».

دو سپاه باز به حرکت ادامه دادند تا اینکه نامه ای از طرف ابن زیاد به حُر رسید که: «به محض رسیدن نامه، حسین و همراهانش را در بیابان بی آب و علف بازداشت کن». (1)

ص: 223

امام فرمود: نام آن قریه چیست؟ او گفت: «عَقْر»، فرمود:

نَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الْعَقْرِ. : «پناه می برم به خدا از عقر» (هلاکت و پی کردن).

امام به حُرّ فرمود: مانع نشو تا ما از اینجا به این نزدیکی (کنار فرات) حرکت کنیم، حُرّ و سپاهش مانع شدند، در این کشمکش، کاروان حسینی حرکت کردند تا انکه اسب حسین (ع) ایستاد.

امام پرسید: نام این زمین چیست؟

زُهیر گفت: «طف» (ساحل فرات).

امام فرمود: آیا نام دیگری دارد؟

زهیر عرض کرد: آن را «کربلا» می خوانند.

امام فرمود: خدایا پناه می برم به تو از کرب و بلا (اندوه و رنج) سپس فرمود:

هیهُنا مَناخُ رِکابِنا وَ مَحَطِ رِحالِنا وَ مَسْفَکِ دِمائنا...

: «همین جا محل بارهای ما و مکان اقامت ما و محل ریختن خون ما است، و همین جا جایگاه قبرهای ما است و جدّم رسول خدا (ص) این چنین به من خبر داده است.

همین جا فرود آئید، امام و یارانش «روز دوم محرم» در همانجا فرود آمدند، و سپاه حُرّ نیز در جانب دیگر فرود آمدند. (1)

***

اُمّ کلثوم (ع) نزد برادر آمد و عرض کرد: برادرم این بیابان، خوفناک است، و خوف عظیمی در اینجا به من رو آورده است.

امام فرمود: خواهر جانم! هنگام رفتن به جبهة صفین در همین جا با پدرم فرود آمدیم، پدرم سرش را روی دامن برادرم حسن (ع) گذاشت، و ساعتی خوابید و من

ص: 224

حاضر بودم، پدرم بیدار شد و گریه کرد، برادرم حسین (ع) پرسید: چرا گریه می کنی؟

پدرم فرمود: گویا در خواب دیدم این بیابان دریائی از خون است، و حسین (ع) در آن غرق شده و فریاد رس می طلبد و کسی به فریاد او نمی رسد.

سپس پدرم به من رو کرد و فرمود: هنگامی که چنین حادثه ای رخ داد، چه کار می کنی؟

گفتم: صبر می کنم، که جز صبر چاره ای نیست. (1)

***

حرم را از حرم کردند بیرون *** همه سرگشه اندر دشت و هامون

کسانی را که عالم را پناهند *** برون کردند از کاخ خداوند

همه قربانیان کعبة دل *** برون خبرگه زدند از کنجه دل

***

آه از آن ساعت که سبط مصطفی *** گشت وارد بر زمین کربلا

پس بیاران کرد رو سلطان دن *** کای هواداران مقام ما است این

باز بگشائید خوش منزلگهی *** تا بجنت زین مکان اندک رهی است

بار بگشائید کاینجا از عذاب *** می شود لبها کبود از قحط آب

بار بگشائید کاینجا از جفا *** اُمّ لیلا گردد از اکبر جدا

باز بگشائید کاینجا بی درنگ *** بر گلوی اصغرم آید خدنگ

***

اندر این دشت بلاغارت جان خواهد شد *** آنچه مقصود دل ماست همان خواهد شد

ص: 225

ای با تن که در این دشت بیفتد بر خاک *** ای با سر که در اینجا به ستان خواهد شد

این لب شطّ فراتست که از سوز عطش *** آب از دیدة اطفال روان خواهد شد (1)

ص: 226

شب شد، و در فکر فرو رفت که آیا ملک ری را رها کند و با حسین (ع) روبرو نشود، و یا خون حسین (ع) را بریزد و به ملک ری برسد، شنیدند می گوید:

فَوَاللهِ ما اَدْرِیَ وَ اَنِّی لَحائرٌ *** اُفَکِّرُ فِی اَمْرِی عَلی خَطَرَیْنِ

أَأتْرُکُ مُلْکَ الَّرِی وَ الرَّیُّ مُنیَتِی *** اَمْ اَرْجِعُ مَأثُوماً بِقَتْلِ حُسَینٍ

حُسَیْنٌ بْنُ عَمِّی وَ الْحَواِدثُ جُمَّةٌ *** لَعَمْریِ وَ ِلی فِی الرَّی قُرَّةً عَیْنِی

: «سوگند به خدا نمی دانم و من در حیرت هستم، و در دو راهی خطرناک افتاده ام، آیا ریاست ملک ری را که آرزوی من است ترک کنم، یا از کشتن حسین (ع) با بار گناه باز گردم؟

حسین پسر عموی من است و پدیده ها هم بسیار خطیر، ولی به جانم سوگند ملک ری نور چشم من می باشد.

عمر سعد در این دو راهی خطرناک، سرانجام با توجیه باطل (مانند اینکه اگر موش را بشوئی می توان آن را خورد) چنین گفت:

یَقُولُونَ اِنَّ اللهَ خالِقُ جَنَّةٍ *** وَ نارٍ تَعْذِیبٍ وَ غُلَ یَدَیْنِ

فَاِنْ صَدَقُوا فِیما یَقُولُونَ اِنَّنی *** اَتُوبُ اِلَی الرَّحمانِ مِنْ سَنَتَیْنِ

وَ اِنْ کَذبُوا فُزْنا بِدُنیا عَظِیمَةٍ *** وَ مُلْکٍ عَظِیمٍ دائمِ الْحَجَلَیْنِ

: «می گویند: خدا آفریدگار بهشت، و آتش دوزخ و عذاب و غلهای آهنین جهنم است، اگر این سخن راست باشد، من در دو سال بعد از واقعة کربلا، توبه می کنم، و اگر دروغ باشد، اولاً به دنیای وسیع و پادشاهی بزرگی که دائماً مانند عروس به زیور آراسته شده رسیده ایم».

قتل او موجب نار است و مرا طاقت آن *** نبود لیک زری هست مرا قُرَّة عین

آتش قتل حسین نسیه وری دولت نقد *** هیچ عاقل ندهد دولت موجود به دَیْن

صبح شد، عمر سعد نزد ابن زیاد آمد و آمادگی خود را برای رفتن به کربلا اعلام کرد، عمرسعد با چهار هزار نفر و به قولی شش هزار نفر، روز سوم یا چهارم

ص: 227

محرّم وارد کربلا شد. (1)

ص: 228

ص: 229

وَ فِی الشَّعِیرِ کِفایَة. : «اگر از گندمش نخورم، جو آن برای من کافی است». خدا رویش را سیاه کند که آخرین پاسخش این بود که در مورد اهل و عیال خود می ترسم که مورد آزار قرار گیرند، ولی بر اهل و عیال رسول خدا و دختران زهرا (س) نترسید و برای آنها دلش نسوخت.

***

حمید بن مسلم می گوید: من با عمر سعد دوست بودم، پس از جریان کربلا نزدش رفتم و پرسیدم حالت چطور است؟

گفت: از حال من مپرس، هیچ غایبی به خانه اش بازنگشته که مانند من بار گناه را به خانه آورد، من قطع رحم کردم و مرتکب گناه بزرگ شدم (خویشاوندی عمر سعد با امام حسین (ع) از این رو بود که پدرش سعد وقّاص، نوة عبد مناف (جدّ سوّم پیامبر) بود.) (1)

ص: 230

اِنَّ الدَّعِیَّ بْنَ الدَّعِیَ قَدْ رَکَزَ بینَ اِثْنَینِ، بینَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِلَّةِ...

: «زنازادة پسر زنازاده، مرا بین دو کار مخیر ساخته است، بین کشتن و زنده بودن با ذلت، و هیهات که من ذلت را برگزینم، خدا و رسول و مؤمنین و دامنهای پاک و مردان غیور هرگز ذلت را نمی پذیرند و پیروی افراد پست را بر کشته شدن پر افتخار مقدم نمی دارند».

***

هنگامی که نامة دروغین عمر سعد به ابن زیاد رسید و آن را خواند، گفت:

هذا کُتابُ ناصِحٍ مُشْفِقٍ عَلی قَوْمِهِ.

: «این نامة شخص خیرخواه مهربانی است که برای قومش فرستاده است».

خواست جواب نامه را بنویسد، شمربن ذی الجوشن برخاست و به ابن زیاد گفت: «آیا این گفتار را از ابن سعد می پذیری بعد از آنکه حسین (ع) و یارانش به سرزمین تو گام نهاده اند و دست بیعت بر دست تو ننهاده اند، تا تو قوی گردی و خودش ضعیف؟...»

همین گفتار شمر، رأی ابن زیاد را عوض کرد و در جواب عمر سعد نوشت: من تو را برای صلح و سازش و تأخیر انداختن امور و میانجی گری نفرستاده ام، بنگر که اگر حسین (ع) سر بر فرمان من نهاده او را به عنوان تسلیم شدن نزد من بفرست وگرنه بر او سخت بگیرد و با او بجنگ و پس از کشتن او پیکرش را زیر سم ستوران قرار بده... اگر چنین کردی نزد من مقرب هستی و پاداش کلان داری وگرنه کنار برو و زمام فرماندهی را بدست شمر بده،فرمان من این است که شمر فرماندة لشگر گردد.

ابن زیاد این جواب نامه را به شمر داد و او را با چهار هزار نفر روانة کربلا کرد.

ص: 231

شمر به کربلا آمد و نامة ابن زیاد را به عمر سعد داد و پس از بگو مگو، شمر گفت: اکنون بگو تصمیم تو چیست، اگر فرمان امیر (ابن زیاد) را اجرا می کنی که باکی بر تو نیست وگرنه کنار برو، من زمام فرماندهی لشگر را برای اجرای فرمان امیر بدست می گیرم.

عمرسعد گفت: «من خود سرپرستی لشگر را به عهده می گیرم و به تو می سپارم و چنین افتخاری برای تو نخواهد بود، ولی تو فرماندة پیادگان باش». (1)

ص: 232

دشمن گفت: «فرمان امیر صادر شده تا شما سر به فرمان او نهید وگرنه با شما بجنگیم».

حضرت عباس (ع) نزد امام بازگشت و پاسخ آنها را به امام گزارش داد، همراهان عباس در برابر دشمن توقف کرده و دشمن را نصیحت می کردند، حبیب بن مظاهر گفت: «سوگند به خدا شما بد مردمی هستید، مردمی که در قیامت به عنوان قاتل اهل بیت پیامبر (ص) در پیشگاه خدا قرار می گیرید، و به عنوان قاتل این بندگان صالح و عابد وارسته الهی شناخته می شوید».

شخصی از دشمن بنام عزره گفت: «آیا تو خودت را تزکیه و تهذیب کرده ای؟».

زهیر به عزره گفت: خداوند حبیب بن مظاهر را پاک و هدایت نموده است از خدا بترس و تقوای الهی پیشه کن، و من تو را نصیحت می کنم که گمراهان را بر ضدّ پاکان کمک نکن...

امام حسین (ع) به عباس رو کرد و فرمود: بِنَفْسِی اَنْتَ یا اَخِی : «فدایت گردم ای برادرم». (1) به سوی دشمن برگرد و بگو امشب را به ما مهلت دهند تا ما امشب به نماز و مناجات با خدا و به دعا و استغفار بپردازیم.

فَهُوَ یَعْلَمُ اِنّی اُحِبُّ الصَّلاةَ لَهُ وَ تَلاوَةَ کِتابِهِ وَ کَثْرَةَ الدُّعاءِ وَ الاِسْتِغفار.

: «خدا می داند که من نماز و تلاوت قرآن و دعای بسیار، و استغفار را دوست دارم».

عباس به سوی سپاه دشمن آمد و پیام امام را به آنها ابلاغ کرد، عمر سعد با سپاه خود به مشورت پرداخت، بعضی گفتند: مهلت ندهید، عمرو بن حجاج که از

ص: 233

سران قوم بود به عمر سعد گفت: سُبْحانَ الله! اگر اینها از کفار دیلم بودند و چنین تقاضائی می کردند مهلت می دادید، به این ترتیب این تقاضا پذیرفه شد، و عمر سعد رسولی نزد امام فرستاد، او در جائی که صدایش به یاران امام می رسید: فریاد زد: «تا فردا به شما مهلت می دهیم اگر تسلیم شوید شما را نزد امیر عبیدالله می فرستیم وگرنه شما را رها نخواهیم کرد». (1)

ص: 234

فاطمه (س) را رها کنیم و در فرمان لعینان و لعین زادگان در آئیم؟». شمر خشمناک شد و به سپاه خود بازگشت. (1)

***

در عبارت دیگر آمده: امام حسین (ع) روز عاشورا سوار بر اسب خود شد و آمادة جنگیدن با دشمن گردید، در این هنگام شمر فریاد زد: «ای خواهر زادگان من، خود را با برادرتان حسین (ع) به کشتن ندهید، و به اطاعت امیر مؤمنان یزید، تن در دهید».

حضرت عباس (ع) به او گفت: «دو دستت بریده باد ای دشمن خدا،آیا ما آقا و برادرمان را رها کنیم و در اطاعت لعینان و لعین زادگان در آئیم». (2)

بنابراین شمر هم در روز نهم و دهم در روز عاشورا، خواسته وساطت کند و خویشان خود (عباس و برادرانش) را از کشته شدن نجات دهد،ولی آنها با کمال استواری دعوت او را رد کردند و تا آخرین نفس از امام حسین (ع) حمایت نمودند.

ص: 235

ص: 236

از او دیگران نیز چنین گفتند.

امام حسیبن (ع) به پسران عقیل رو کرد و فرمود: «ای پسران عقیل! کشته شدن مسلم (ع) بس است، پس شما بروید، من اجازة رفتن به شما دادم».

آنها عرض کردند: سُبّحانَ اللهِ! آنگاه مردم دربارة ما چه می گویند، ما بزرگ و آقا و عموی خود را که بهترین عموهایمان بود به خود واگذاریم و یک تیر با هم نینداختیم و یک نیزه و شمشیر به کار نبردیم، و ندانم که به سرشان چه آمد؟ نه هرگز ما چنین کاری نخواهیم کرد،بلکه ما جان و مال و زن و فرزند خود را فدای تو می سازیم، و در رکاب تو می جنگیم تا به هر جا رفتی ما نیز همراه تو باشیم.

فَقَبَّحَ اللهُ الْعَیْشَ بَعْدَکَ.

: «پس خداوند زندگی بعد از تو را زشت گرداند».

***

در میان یاران غیر بنی هاشم، مسلم بن عَوّسَجه برخاست و گفت: آیا ما از تو دست برداریم؟ آنگاه ما چه عذر و بهانه در مورد حق شما به پیشگاه خدا ببریم؟ آگاه باش به خدا دست از تو بی نمی دارم تا نیزه به سینه دشمن بکویم، و آنها را با شمشیر بزنم تا قائمة شمشیر در دستم می باشد وگرنه سنگ به سوی آنها پرتاب کنم،سوگند به خدا دست از تو بر نمی دارم تا خدا بداند که ما حرمت پیامبرش را دربارة تو رعایت نمودیم و اگر مرا هفتاد بار در راه تو بکشند و بسوزانند و زنده کنند تا دم آخر با تو هستم تا چه رسد به اینکه یک کشتن بیش نیست، و آن کشتن در راه تو کرامتی است که هرگز پایان ندارد.

پس از او «زُهیر بن قین» برخاست و گفت: «سوگند به خدا دوست ندارم کشته شوم سپس زنده گردم، دوباره کشته شوم تا هزار بار و خدا به وسیله کشته شدن من از کشته شدن تو و جوانان از خاندانت جلوگیری نماید».

گروهی از یاران نیز همین گونه سخن گفتند، امام از همه تشکّر کرد و برای

ص: 237

همه دعا نمود و به خیمة خود بازگشت. (1)

شاها من ار به عرش رسانم سریر فضل *** مملوک این جنابم و محتاج این درم

گر بر کنم دل از تو و بردارم از تو مهر *** این مهر بر که افکنم و این دل کجا برم

***

لِلّهِ دَرُّهُمُ مِنْ فِتیَةٍ صَبَروُا *** ما اِنْ رَأَیْتُ لَهُمْ فِی النّاسِ اَمْثالاً

تِلْکَ الْمَکارِمُ لا قُعْبانُ مِنْ لَبَنٍ *** شِیَبا بِماءِ فَعادا بَعْدُ اَبْوالاً

: «براستی چه نیک جوانمردان استوار و پایداری، که نظیر آنها را در میان مردم ندیده ام.

جوانمردان با فضیلتی که خالصند و مانند شیر و آب مخلوطی نیستند که پس از نوشیدن، مبدّل به ادرار گردند». (2)

ص: 238

و غل ها و انواع عذابها را که بر دشمنان ما وارد می گردد مشاهده می کنیم.

شخصی پرسید: قائم شما کیست؟ فرمود: هفتمین فرزند پسر محمد باقر (ع) خواهد بود و او حجة بن الحسن (ع)... است، او مدتی طولانی غایب می شود، سپس ظهور می کند و سراسر زمین را همانگونه که پر از ظلم و جور شده، پر از عدل و داد می کند». (1)

***

نیز روایت شده: امام حسین (ع) به یاران خود فرمود: خداوند جزای خیز به شما اعطا فرماید، و جایگاه آنها را در بهشت به آنان نشان داد، آنها در شب عاشورا مقام ارجمند خود را در بهشت دیدند، و به یقینشان افزوده شد، از این رو از شمشیر و نیزه و تیر، احساس درد و رنج نمی کردند و آنچنان در سطح بالائی از روحیة شهادت طلبی بودند، که برای وصول به مقام شهادت از همدیگر پیش دستی می کردند. (2)

ص: 239

: اف بر تو ای روزگار یار ستمگر *** چند به صبح و پسین چو گرگ تناور

بر کنی از یار و دوست، افسر و همسر *** نیست قناعت ورا به اندک و کمتر

کار همانا است سوی حضرت داور *** هر که بود زنده راه من رود آخر

و در بعضی از روایات، شعر آخر، این گونه آمده:

ما اَقْرَبُ الْوَعْدُ مِنَ الرَّحِیلِ *** وَ اِنَّما الاَمْرُ اِلَی الْجَلیلِ

: اکنون که نزدیک است وقت کوچ کردن *** جز بار گاه عزّتش نبود پناهی (1)

امام حسین این اشعار را دو بار یا سه بار خواند، من آن اشعار را شنیدم و مقصود امام را دریافتم، گریه گلویم را گرفت، اما خود را نگه داشتم و خاموش شدم و دانستم بلا فرود آمده است.

اما عمه ام زینب (ص) تا آن اشعار را شنید، مقصود را دریافت، نتوانست خودداری کند، گریه کنان با سر و روی باز بی تابانه به حضور امام دوید و گفت:

وائَکْلاهُ! لَیْتَ الْموْتُ اَعْدَمَنِی الْحَیوةَ...

: «آه از این مصیبت، کاش مرگ من رسیده بود و زنده نبودم، امروز خود را چنان می نگرم که مادر و پدر و برادرم حسن (ع) از دنیا رفته اند، ای بازماندة گذشتگان (تنها تو را دارم) ای دادرس بازماندگان».

امام به او نگریست و فرمود: خواهر جان! شیطان صبر و شکیبائی را از تو نرباید، این را گفت: قطرات اشک از چشمانش سرازیر گشت و فرمود:

لَوْ تُرِکَ الْقَطا لَنامَ.

: «اگر پرندة قَطا را می گذاشتند، آسوده در آشیانه خود آرام می گرفت».

زینب عرض کرد: ای وای بر حال من، تو ناگزیر خود را به مرگ سپرده ای،

ص: 240

و بندهای قلبم را گسسته ای و بسیار بر من ناگوار و دشوار است، این را گفت و مشت بر صورت زد، و دست بر گریبان برده و آن را چاک زد و بیهوش به زمین افتاد.

امام حسین (ع) برخاست و آب به روی خواهر پاشید، و او را دلداری داد و فرمود: آرام باش ای خواهر، پرهیزکاری و شکیبائی را که خدا بهره ات ساخته پیشه کن و بدانکه همة اهل زمین و آسمان می میرند، و جز خدا هیچ کس باقی نمی ماند جد و پدر و مادرم بهتر از من بودند، برادرم حسن (ع) بهتر از من بود (همه از دنیا رفتند) و من و هر مسلمانی باید به رسول خدا (ص) اقتدا کنیم.

خواهرم تو را سوگند می دهم بعد از کشتن من گریبان چاک مزن، روی خود را مخراش، وای و هلاکت برای خود مخواه، امام سجاد (ع) می فرماید: آنگاه پدرم، زینب (ع) را نزد من آورد و نشاند و خود به سوی یارانش رفت. (1)

[شب عاشورا امام بود که زینب را دلداری دهد ولی بعد از ظهر عاشورا چه کسی زینب (س) را دلداری داد؟!]

ص: 241

حسین (ع) پیوستند. (1)

ص: 242

و همانند اشتیاق کودک به پستان مادرش، اشتیاق به مرگ دارند».

نافع می گوید: وقتی که این سخن را از زینب (س) شنیدم، گریه کردم، و نزد حبیب بن مظاهر آمدم و آنچه را شنیده بودم به او گفتم.

حبیب گفت: سوگند به خدا اگر انتظار فرمان امام نبود هم اکنون با شمشیر به سوی دشمن حمله می کردم.

گفتم: من گمان می برم بانوان حرم با حضرت زینب (س) این گونه سخن بگویند و پریشان گردند، مناسب است که اصحاب را جمع کنی و نزد خیمة زینب (س) برویم و با گفتار خود، قلب آنها را گوارا و استوار سازیم.

حبیب برای آنها دعا کرد، و با هم کنار خیام بانوان آمدند و صدا زدند: «ای گروه بانوان و حرم های رسول خدا (ص) این شمشیرهای جوانمردان شما است که سوگنمد یاد کرده اند در غلاف نکنند مگر اینکه گردن دشمنان را بزنند، و این نیزه های جوانان شما است که قسم خورده اند به زمین نیفکنند مگر اینکه به سینه های دشمن فرو کنند».

بانوان با گریه و ندبه از خیمه ها بیرون آمدند و گفتند: «ای پاکبازان، از حریم دختران رسول خدا و بانوان منسوب به امیر مؤمنان (ع) حمایت کنید و دریغ منمائید».

اصحاب همه صدا به گریه و شیون بلند کردند (که آری ما عاشقانه از شما حمایت می کنیم و اشک شوق می ریزیم). (1)

ص: 243

ص: 244

و خیمه های مردان را در جلو خیمه های زنان قرار دهند، و در پشت خیمه ها گودالی کندند و هیزم و نی در آن ریختند و آتش افروختند تا لشکر دشمن نتواند از پشت خیمه ها به سوی خیمه ها هجوم بیاورد. (1)

ص: 245

زندگی خود را بر مرگ دیگران ترجیح دادند...».

جوانان بنی هاشم پاسخ دادند: «ما مطیع فرمان تو می باشیم».

حضرت زینب (س) می گوید: از آنجا به خیمه «حبیب بن مظاهر» رفتم دیدم با یاران (غیر بنی هاشم) جلسة مذاکره تشکیل داده و به آنها می گوید: «فردا وقتی که جنگ شروع شد، شما پیش قدم شوید و نخست به میدان بروید، و نگذارید که یک نفر از بنی هاشم، قبل از شما به میدان برود، زیرا که بنی هاشم، سادات و بزرگان ما می باشند....».

اصحاب گفتند: «سخن تو درست است» و به آن وفا کردند. (1)

ص: 246

ص: 247

جمعی از دشمنان به نزدیک آمدند اسبهای خود را در اطراف خیمه ها به جولان در آوردند، و آن خندق مرا پشت خیمه ها و آتش را که در آن شعله ور بود دیدند، شمر با آواز بلند گفت: ای حسین، قبل از آتش دوزخ، به آتش دنیا شتاب کرده ای.

امام فرمود: ای پسر زن بزچران، تو به آتش افروخته دوزخ سزاوارتر هستی.

مسلم بن عوسجه خواست، شمر را هدف تیر قرار دهد، امام او را از این کار جلوگیری کرد.

مسلم عرض کرد: اجازه بده او را بزنم، زیرا او شخصی فاسق و از دشمنان و از ستمگران بزرگ است، و اکنون خداوند کشتن او را برای ما آسان نموده است، امام فرمود:

لا تَرِمْهُ فَاِنِّی اُکْرِهُ اَنْ اَبَدَأَهُمْ.

: «او را نزن، زیرا من خوش ندارم آغازگر جنگ باشم».

در این موقع امام شتر خود را خواست، سوار بر آن شد و خطبه ای خواند (که به عنوان خطبة اول آن حضرت در عاشورا یاد می شود) در آن خطبه موعظه کرد و خود را معرفی نمود، از جمله فرمود: آیا این سخن پیامبر (ص) به شما نرسیده که فرمود:

هذانِ سَیِّد اَشبابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ.

: «حسن و حسین (ع) دو آقای جوانان بهشت هستند».

... اگر می گوئید دروغ می گویم، همانا در میان شما کسانی مانند جابربن عبدالله انصاری، ابوسعید خدری، سهل بن سعد ساعدی، زیدبن ارقم و انس بن مالک هستند، بروید از آنها بپرسید تا به شما آگاهی دهند که این گفتار را از پیامبر (ص) دربارة من و برادرم شنیده اند، آیا این گفتار، شما را از ریختن خون من جلوگیری نمی کند؟

شمر گفت: او (حسین علیه السلام) خدا را تنها با زبان می پرستد (هُوَ یَعدُ اللهَ

ص: 248

عَلی حَرْفٍ) (1) اگر بدانم چه می گوید؟

حبیب بن مظاهر فریاد زد:

وَ اللهِ اِنِّی لاراکَ تَعْبُدُ اللهَ عَلی سَبْعِینَ حَرْفاً...

: «سوگند به خدا من تو را می نگرم که تو تنها خدا را با زبان آن هم هفتاد زبان می پرستی». (یعنی سراسر وجودت نفاق است). و من گواهی می دهم که تو نمی دانی امام حسین (ع) چه می گوید، و قلب تو تیره و مهر زده شده است...».

و پس از گفتگوی دیگر، لشگر دشمن حمله را شروع کردند وقتی که حُربن یزید ریاحی، دید جریان به جنگ انجامید، بی درنگ خود را کنار کشید (که جریان او بعداً ذکر می شود).

عمر سعد به پرچمدار خود رو کرد و فریاد زد: ای درید! پرچم را نزدیک بیاور، سپس تیری به کمان گذاشت و به سوی لشگر حسین (ع) پرتاب نمود و گفت: گواهی دهید که من نخستین کسی بودم که تیر رها کردم، به دنبال او لشگر تیرها را رها کردند و جنگ شروع شد، و پس از جنگ تن به تن چند نفر، حملة دسته جمعی شروع شد و از دو طرف گروهی کشته شدند، و به قول بعضی در همین حمله اوّلی پنجاه نفر از اصحاب امام حسین (ع) به شهادت رسیدند، و پس از حمله های دو نفری و سه نفری و چهار نفری بنا شد که یاران امام حسین (ع) فرد فرد به میدان جنگ بروند. (2)

ص: 249

ص: 250

در کتاب فرسان الهیجاء (محدّث محلاّتی) آمده است: 228 نفر از اصحاب امام حسین (ع) که شهید شده اند، جمع آوری شد، یک نفر آنها به نام سلیمان بن ابی زرین در بصره شهید شد، و دوازده نفر در کوفه شهید شدند که عبارتند از:

حضرت مسلم و دو پسرش، محمدبن کثیر و پسرش، هانی، عبدالاعلی، عباس بن جعده، عبدالله بن حارث، عبدالله بن عفیف، عبدالله بن یَقْطَر، قیس بن مُسهر، و بقیه یعنی 217 نفر در کربلا شهید شدند. (1)

مرحوم علاّمه سیدمحسن امین در کتاب اعیان الشّیعه نام 139 شهید را ذکر کرده و می گوید: آنچه از اخبار به ما رسیده:

از بنی هاشم از اولاد امیرمؤمنان علی (ع) ده نفر (نامشان را ذکر کرده).

و از اولاد امام حسن (ع) چهار نفر (نامشان را ذکر کرده).

و از اولاد امام حسین (ع) سه نفر (علی اکبر، عبدالله و ابراهیم).

و از اولاد عبدالله بن جعفر سه نفر (محمد، عون و عبیدالله).

و از اولاد عقیل 9 نفر (که نامشان را ذکر کرده).

و شخصی به نام احمدبن محمد هاشمی که نسبش در بنی هاشم مشخص نیست بنابراین تعداد شهدای بنی هاشم سی نفر هستند.

***

و شهداء کربلا از غیر بنی هاشم 106 نفر که نامشان را ذکر کرده است.

و سه نفر از غیر بنی هاشم در کوفه به نامهای: هانی، عبدالله بن یقطر و قیس بن مسهر صیداوی.

نتیجه اینکه: مجموع شهدای کربلا و کوفه، از بنی هاشم سی نفر، و از غیر بنی هاشم 109 نفر، و کل شهداء 139 نفر بوده اند. (2)

ص:251

ص:252

حرّ گفت: به خدا سوگند من خود را بین بهشت و دوزخ می نگرم، و سوگند به خدا هیچ چیز را بر بهشت برنمیگزینم اگر چه پاره پاره شوم و مرا بسوزانند این را گفت و با سرعت با اسب خود به سوی حسین (علیه السلام) رفت و به او پیوست.

وقتی حرّ نزد امام حسین علیه السلام آمد عرض کرد: فدایت گردم ای پسر رسول خدا صلی الله علیه وآله من همان کس هستم که تو را از بازگشت منع کردم، و همراهت آمدم و ناچار تو را در این بیابان بازداشت نمودم، من گمان نمی کردم پیشنهاد تو را نپذیرند و تو را این گونه در تنگنا قرار دهند... من از آنچه انجام داده ام پشیمانم و به سوی خدا توبه می کنم،

اَفَتَری لِی مِن ذلِکَ تَوبَهً : "آیا توبه من پذیرفته است؟"

با خجالتهای کلی روبراه آورده ام *** جان پر درد و زبان عذر خواه آورده ام

بر من بی دل میفشان دست رد زیرا که من ***بر امیدی رو سوی این بارگاه آورده ام

دارم از لطف ازل منظر فرودس طمع*** گرچه دربانی میخانه دونان کردم

سایه ای بر دل ریشم فکن ای گنج مراد***که من این خانه به سودای تو ویران کردم

امام فرمود: آری خداوند توبه را می پذیرد ، بفرما از اسب فرود آی.

رواق منظر چشم من آشیانه تست***کرم نما و فرود آ که خانه خانه توست

حرّ عرض کرد: من سواره باشم بهتر از آن است که پیاده گردم، می خواهم هم اکنون ساعتی با دشمن بجنگم، و پایان کار من به پیاده شدن خواهد کشید.

امام حسین علیه السلام فرمود: خدایت رحمت کند، هر چه خواهی انجام بده.

ص:253

حرّ به سوی میدان آمد و در برابر کشگر عمر سعد ایستاد، خطبه ای خواند و آنها را سرزنش کرد و در آخر به آنها فرمود: شما رفتار بسیار بد با ذریه پیامبر صلی الله علیه و آله نمودید، خداوند شما را در روز عطش قیامت، سیراب نکند.

دشمن او را هدف تیر قرار داد، و حرّ به سوی امام بازگشت و در محضر امام (همچون یک سرباز فداکار منتظر دستور) ایستاد. (1)

امید خواجگیم بود بندگی تو کردم***هوای سلطنتم بود خدمت تو گزیدم

اگر چه در طلبت هم عنان باد شمالم***بگرد سرو و خرامان قامتت نرسیدم

ص:254

که موجب آرامش خاطر او گردید.(1)

از سخنان حر به امام حسین علیه السلام این بود" ای پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله من نخستین کسی بودم که سر راه شما را گرفتم، اینک می خواهم نخستین فرد (در جنگ تن به تن) باشم که در راه شما کشته شوم، تا شاید در قیامت از افرادی باشم که با جدت رسول خدا صلی الله علیه و آله مصافحه کنم.

امام به او اجازه داده، حرّ به میدان تاخت و برق آسا به دشمن حمله کرد و رجز می خواند که ترجمه رجز او این است:

"من آن حرّم که خانه ام، محل فرود و پناه مهمان بود و رسم مهمان نوازی را می دانم، خصوص این مهمانانی که در مکه و در منی و در بین مهمانان خدا گرامی ترین آنها هستند، برای دفاع از حریم این عزیزان خدا، شمشیرم به هر کس بخورد باکی ندارم.

من آن حرّم که از خاندان حرّ بزرگ شده و شجاعت و آزادگی را از پدران خود به ارث برده ام. "

حرّ فرزندش علی، و برادرش مصحب را قبل از شهادت به حضور امام حسین علیه السلام برد و آنها نیز توبه کردند و برای جنگ به میدان تاختند، علی فرزند حرّ پس از جنگ شجاعانه، به شهادت رسید، و حرّ از وصول پسر به مقام شهادت، شاد گردید.

مصعب برادر حرب تحت تاثیر رجز حرّ واقع شد و به سپاه امام پیوست و با دشمن جنگید تا به شهادت رسید، غلام حرّ به نام "قرّه" نیز بعد از شهادت حرّ به حضور

ص:255

امام آمد و اظهار توبه کردف و امام توبه او را پذیرفت، او نیز به جنگ با دشمن پرداخت و شهید شد.(1)

زبان حال این چهار نفر که از سپاه دشمن به سپاه امام پیوستند این بود:

ما در این در نه پی حشمت و جاه آمده ایم ***از بد حادثه اینجا به پناه آمده ایم

رهرو منزل عشقیم ز سر حدّ عدم ***تا به اقلیم وجود این همه راه آمده ایم

سبزه خط تو دیدیم زبستان بهشت*** بطلبکاری آن مهر گیاه آمده ایم

آبرو می رود ای ابر خطاپوش ببار ***که در این بحر کرم، غرق گناه آمده ایم

ص:256

به نقل بعضی در همان میدان جنگ، امام به بالین حرّ آمد و سخنان فوق را گفت.(1)

یکی از اصحاب امام، به نقلی امام سجاد علیه السلام در سوگ حرّ این اشعار را خواند:

لَنِعمَ الحُرُّ حُرُّ بَنِی رِیاح ***صَبُورٌ عِندَ مُختَلَفِ الرِّیاحِ

وَ نِعمَ الحُرُّ اذ واسا حُسَیناً ***وَفازَ بِالِهدایَه والفَلاح

وَ نِعمَ الحُرُّ اذ نادی حُسَیناً***فَجادَ بِنَفسِهِ عِندَ الصِیاحِ

فَیا رَبیّ اَضِفهُ فِی جَنانٍ***وَ زَوّجهُ مَعَ الحُورِ المُلاحِ

به به چه نیکو حرّ است حرّ قبلیه ریاح، که در برابر نیزه ها و ضربات پیاپی دشمن، مقاومت کرد.

آفرین بر حر که در راه حسین فداکاری کرد و به هدایت و رستگاری نائل شد.

و براستی چه زیبا، ندای حسین علیه السلام را پاسخ داد، و هنگام معرکه جانش را فدای حسین علیه السلام کرد.

خدایا حر را در بهشت مهمان خود کن و او را همسر حوریان زیبا و نمکین گردان.

نقل شده: امام حسین علیه السلام دید از سر مجروح حر خون جاری است، با دستمال خود سر او را بست، و او را با همان دستمال دفن کردند، زهی سعادت و افتخار. (2)

خوشا حر فرزانه نامدار***که جان کرده بر آل احمد نثار

ز رخش تکبر فرود آمده***شده بر براق سعادت سوار

به عشق جر گوشه مصطفی ***بر آورده از جان دشمن دمار

ص:257

ص:258

بگیرم، حر گفت: پسرم! اندکی صبر کن و به میدان برو و به جنگ ادامه بده، او رفت و به جنگ ادامه داد تا به شهادت رسید، وقتی که حر پیکر کشته او را دید گفت:

اَلحَمدُ لِلِه الَّذِی مَنَّ عَلَیکَ بِالشَّهادَه بَینَ یَدَی اِبنِ بِنتِ رَسولِ اللهِ.

حمد و سپاس خداوندی را که مقام شهادت در رکاب پسر دختر رسول خدا صلی الله علیه وآله را به تو عنایت فرمود.(1)

ص:259

حسین در بالین او آیه فوق را خواند "مسلم بن عَوسَجَه" است. مسلم رفیق و هم سن و همسفر حبیب بن مظاهر، و از طایفه بنی اسد، یعنی فامیل حبیب بود، او با حبیب با هم از کوفه بطور مخفیانه آمده بودند، و به یاران حسین علیه السلام ملحق شده بودند.

مسلم پیرمردی شیفته حق بود، او خدمت امام آمد و وداع کرد و به میدان رفت و پس از مجاهدات و جنگیدن، بر اثر ضربات دشمن به زمین افتاد، هنوز نیمه جانی داشت که امام همراه حبیب بن مظاهر به بالین مسلم آمدند.

امام فرمود: رَحِمَکَ اللهُ یا مُسلِمُ، فَمِنهُم مَن قَضی نَحبَهُ وَ مِنهُم مَن یَنتَظِر وَ ما بَدَّلُو تَبدِیلاً.

خدا تو را رحمت کند ای مسلم، بعضی پیمان خود را به پایان رساندند، و بعضی در انتظار آنند، و هیچگونه تغییری در پیمان خود نداده اند.

حبیب نزدیک پیکر به خون آغشته مسلم آمد و گفت:

عَزَّ عَلَیَّ مِصرَعُکَ یا مُسلِمُ، اَبشِر بِالجَّنَهِ

پیکر به خون غلطیده تو بر من سخت ناگوار است، بهشت بر تو بشارت باد.

مسلم با صدای ضعیف و آهسته گفت:

بَشَّرَکَ اللهُ بِخَیٍر. خداوند خیر و سعادت را به تو مژده دهد.

حبیب گفت: اگر من نمی دانستم که به دنبال تو خواهم آمد دوست داشتم وصیت تو را بشنوم و به آن عمل کنم.

مسلم گفت: اُوصیِیک َبِهذا: وصیت من این است، تو را به این شخصی (اشاره به امام) وصیت می کنم که از او حمایت کنی تا کشته شوی.

حبیب در جواب گفت: اَفعَلُ وَ رَبِّ الکَعبَهِ : به خدای کعبه وصیت تو را انجام می دهم. هماندم روح مسلم در کنار امام و حبیب به پرواز در آمد.

ص:260

مسلم کنیزی داشت فریاد می زد:

وا مُسلِمُاه! یا سَیِّداهُ، یا ابنَ عَوسَجَتاهُ!

آه مسلم جان، آقا جان! ای پسر عوسجه!

اصحاب عمر و بن حجاج گفتند: ما مسلم را کشتیم.

شبث بن ربعی (که از سران دشمن بود) گفت: مادرتان به عزایتان بنشیند، مسلم را کشتید و شادی می کنید، او چه مقام ارجمندی داشت، او را در آذربایجان دیدم که قبل از رسیدن سپاه اسلام، شش نفر از مشرکین را کشته بود.(1)

ص:261

برساند در این میان یکی از بستگان هم سنش مسلم بن عوسجه را دید که می خواهد حنا خریده و به حمام برود، حبیب به او گفت: مگر نمی دانی مولای ما حسین علیه السلام وارد کربلا شده، عجه کن تا خود را به او برسانیم، مسلم به محض اطلاع آماده حرکت شد. آنها شبانه از کوفه خارج شده و خود را به امام رساندند.(1)

در بعضی از روایات چنین استفاده می شود که حبیب بن مظاهر قبل از ورود امام حسین علیه السلام به کربلا، به امام پیوسته است به این ترتیب که:

طبق روایت پیش گفته امام حسین علیه السلام یک پرچم را نرد خود نگهداشت و فرمود: صاحب این پرچم خواهد آمد، ناگاه از دور غباری را دیدند که از زمین برخاسته، امام فرمود: صاحب این پرچم همان است که به سوی ما می آید، وقتی که او نزدیک شد، دیدند حبیب بن مظاهر است از اسب پیاده شد و در حالی که گریه می کرد بر امام و اصحابش سلام کرد، جواب سلامش را دادند.

هر چند پیر و خسته دل و ناتوان شدم***هر گه که یاد روی تو کردم جوان شدم.

زینب سلام الله علیها پرسید: این کیست؟ به او گفته شد: حبیب بن مظاهر است، گفت: سلام مرا به او برسانید، وقتی که سلام او را به حبیب رساندند، حبیب مشت بر صورتش زد و خاک بر سر می ریخت و می گفت: من کیستم که حضرت زینب به من سلام بفرستد. (2)

ص:262

مردم را به حمایت از امام حسین سوق دهد، او در جریان بیعت گرفتن از مردم برای مسلم بن عقیل علیه السلام تلاش بسیار کرد.

او چندین نفر از بستگانش را برای یاری حسین علیه السلام به کربلا فرستاد و آنها در رکاب امام به شهادت رسیدند مانند:

1-برادرش علی بن مظاهر 2-پسر عمویش ربیعه بن خوط 3-سلیمان بن ربیعه اسدی 4-انس بن حرث کاهلی 5-مسلم بن عوسجه 6-قیس بن مسهّر (که قبل از جریان کربلا در کوفه به شهادت رسید) 7-عمرو بن خالد اسدی 8-سعد غلام آزاد شده عمرو 9-موقع بن ثمامه 10-انس بن کاهل اسدی 11-غلام حبیب

ص:263

در کنار فرات، این چهارصد نفر، جلو افراد بنی اسد را گرفتند و جنگ سختی درگرفت، حبیب فریاد زد: ای ازرق! وای بر تو، برای تو و ما سزاوار نیست بجنگیم، بگذار شخص دیگری این بدبختی را به عهده بگیرد.

ازرق گوش نکرد و لشگرش را به جنگ تحریص می کرد، چون بنی اسد کم بودند، تاب مقاومت نیاوردند، جمعی کشته شدند، بقیه به بادیه خود فرار کردند و از ترس، شبانه از آن بادیه کوچ نمودند.

حبیب با زحمت خود را به امام حسین علیه السلام رسانید، جریان را به امام عرض کرد، امام فرمود: لا حَولَ وَلا قُوَّهَ اِلّا بِاللِه العَلِیِّ العَظِیم.(1)

ص:264

صلی الله علیه وآله قبول نمی شود.

حصین از سخن حبیب خشمگین شد و به حبیب حمله کرد و حبیب وارد جنگ شد و به شهادت رسید، و بنابراین این قول حبیب قبل از نماز به شهادت رسید.(1)

و از مقتل ابومخنف نقل شده: حبیب به حضور امام حسین علیه السلام آمد و هنگام وداع گفت: ای مولای من، سوگند به خدا دوست دارم، نمازم را در بهشت بخوانم، و سلام تو را به جدت رسول خدا صلی الله علیه و آله و پدرت علی علیه السلام و برادرت حسن علیه السلام برسانم.

سپس به میدان تاخت و قهرمانانه ج نگید تا 62 نفر از دشمن را کشت، سرانجام ظالمی با شمشمیر بر فرق سر او زد و ظالم دیگری ضربه نیزه بر او کوفت، که به زمین افتاد، خواست برخیزد، حصین بن نمیر با شمشیر بر سرش زد که او به شهادت رسید.

او هنگام نبرد چنین رجز می خواند:

اُقسِمُ لَو کُنّا لَکُم اَعداداً ***اَو شَطرَکُم وَلَّیتُم الا کَتادا

یا شَرَّ قَوٍم حسَباً و آدا***وَشَرَّهُم قَد عَمِلوُا اَنداداً

سوگند به خدا اگر تعداد سپاه ما همسان تعداد شما یا نصف تعداد شما بود شما پشت شانه به ما نشان می دادید (فرار می کردید) ای بدترین افراد در رفتار و کردار

گرچه پیرم من ولی مغز جوان دارم هنوز***آرزوی عشق بازی در جهان دارم هنوز

شهادت حبیب موجب شد که شکستگی و حزن در چهره امام حسین علیه السلام آشکار گشت چرا که حبیب پرچمدار جانب چپ لشگر امام بود، امام به بالین حبیب آمد و فرمود:

لِلهِ دَرُّکَ یا حَبیبُ لَقَد کُنتَ فاضِلاً تَختُمُ القرآنَ فِی لَیلَهٍ واحِدَهٍ

ص:265

به به! خدا به تو خیر دهد ای حبیب، تو شخص با کمال بودی و در یک شب تمام قرآن را می خواندی. (1)

زبانحال حبیب به امام این بود:

پیرانه سر کشیدم سر در ره سگانت***موی سفید کردم جاروب آستانت

لعل تو جان و من هم، دارم رمیده جانی ***حرفی بگو که بادا جانم فدای جانت

ص:266

کشت و سپس بر اثر ضربات دشمن شربکت گوارای شهادت نوشید. (1)

ص:267

اَحسَنتَ یا بُنَیَّ یا سُروُرَ قَلبِی وَ یا قُرَّهَ عَینِی

آفرین ای پسرم و ای شادی قلبم و ای نور چشمم

سپس آن سر را به سوی دشمن افکند (یعنی ما متاعی را که در راه دوست می دهیم پس نمی گیریم) آنگاه عمود خیمه خود را بدست گرفت و به نقلی شمشیری بدست گرفت و به دشمن حمله کرد و دو نفر از دشمن را کشت.

اوچنین رجز می خواند:

اِنیِ عَجوُزٌ فِی النِساءِ ضَعیفَهُ ***خاوِیَهٌ باِلَیَهٌ نَحیفَهٌ

اَضرَبَکُم بِضَربَهٍ عَنِیفَهٍ ***دوُنَ بَنی فاطِمَهِ الشَّریفَهِ

من پیرزنی ناتوان و شکسته حال و فرتوت هستم، در عین حال با ضربت خشن و سخت، شما را می کوبم تا از حریم فرزند فاطمه زهرا سلام الله علیها حمایت کنم.

امام حسین علیه السلام او را به خیمه اش برگردانید و برای او دعا کرد.(1)

ص:268

شما را تنها بگذارم، من سه عیب دارم: 1-بدنم بدبو است 2-در خاندان پست هستم 3-پوست بدنم سیاه است ایا می خ واهی بهشت نروم تا بوی بدنم خوش، و خاندانم بزرگ، و رنگم سفید گردد؟! نه به خدا سوگند از شما جدا نگردم تا خون سیاه من با خون درخشان شما مخلوط گردد.

امام حسین علیه السلام به او اجازه داد او قهرمانانه به میدان رفت و براستی که حق نمک را ادا کرد، 25 نفر از دشمن را کشت، و سپس شربت شیرین شهادت را نوشید.

چون من سوی میدان شجاعت بخرامم***بس خصم که بی جان شود از ضرب حسامم

بگزیده مردانم اگر چند سیاهم***بستوده شاهانم اگر چند غلامم

فردا به شفاعت بود آسان همه کارم***امروز برآید به شهادت همه کامم

امام به بالین این غلام سیاه چهره، ولی درخشنده دل آمد و چنین دعا کرد:

اَلُلهُمَّ بَیِّض وَجهَهُ وَ طَیِّب ریحَهُ وَ اَحشُرهُ مَعَ الاَبرارِ وَ عَرِّف بَینَهُ وَ بَینَ مُحَمَّدٍ وَ آلٍ.

خدایا ! چهره اش را نورانی، و بوی بدنش را خوش کن و بین محمد و آل محمد و او پیوند و شناخت قرار بده.

دعای امام به استجابت رسید کسانی که در کنار جنازه به خون آغشته آن غلام عبور می کردند، بوی خوشی که خوشتر و پاکتر از بوی مشک بود از پیکر پاره پاره او می شنیدند.(1)

امام باقر علیه السلام از امام سجاد علیه السلام نقل کرد که فرمود: مردم بنی اسد به قتلگاه آمدند و پیکرهای شهدا را به خاک سپردند، بعد از ده روز پیکر جون را یافتند که

ص:269

بوی خوش از آن می وزید، رضوان خدا بر او باد.(1)

شهش فرمود ای عبد وفادار ***تو ازادی از این میدان پیکار

تو تابع آمدی ما را به راحت ***میفکن خویش را در رنج و زحمت

غمین شد جان جون سخت پیمان ***به شه گفت این سخن با چشم گریان

بپروردم بسی بی رنج و زحمت ***ز باقی مانده آن خوان نعمت

نمک نشناسی ای شه از بلیسی است ***فدا گشتن جزای کاسه لیسی است

نسب باشد لئیم و چهره ام تار***تنم بی قدر و بویم همچو مردار

به من منت نه ای دارای گردون ***که گردد رشگ مشک نافه ام خون

اجازت یافت جون با سعادت*** روان شد سوی میدان شهادت

بشیر عشق دادش این بشارت***که خوش باد آن مقام کامکارت

پس از او انیس بن معقل به میدان تاخت و 25 تن را کشت تا به شهادت رسید.

ص:270

همان علی علیه السلام که ما او را به عنوان وصلی بعد از پیامبر صلی الله علیه وآله می شناسیم.

امام فرمود: من هم بعد از تو به آنها می پیوندم.

حجاج بار دیگر به میدان بازگشت و همچنان جنگید تا به شهادت رسید.(1)

ص:271

وقتی که هفهاف به کشته شدن امام حسین علیه السلام و هجوم قوم به خیمه گاه اطلاع یافت شمشیر برکشید و رجز می خواند و مانند شیر بیشه شجاعت به لشگر عمر سعد حمله کرد، هر کس از آنها نزدیک می آمد او را می کشت و جماعت بسیاری را کشت و بسیاری را زخمی نمود، سرانجام عمر سعد فریاد زد: وای بر شما از هر سو به او حمله کنید.

امام سجاد علیه السلام می فرماید: در آن روز، دشمنان بعد از اهلبیت علیه السلام شخص دلاوری را مانند هفهاف ندیده بودند او را احاطه کردند، پانزده نفر از شجاعان دشمن او را در محاصره قرار دادند و پس از آنکه اسبش را پی کردند او را در تنگنای جنگ به شهادت رساندند، رحمت خدا بر او باد.(1)

ص:272

ص:273

مرحوم شیخ مفید و شیخ صدوق امام سجاد علیه السلام را به عنوان علی اکبر (بزرگترین فرزند امام حسین ) و حضرت علی اکبر را به عنوان اصغر وکوچکتر از امام سجاد علیه السلام ذکر کرده اند. ص: 273

همان مدرک

ولی علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه می گوید:

امام حسین علیه السلام شش پسر و سه دختر داشت، پسران او عبارتند از:

1-علی اکبر مادرش لیلی 2-علی اوسط 3-علی اصغر زین العابدین (که کوچکتر از علی اکبر است) مادرش شاه زنان 4-محمد 5-جعفر که این دو قبل از واقعه کربلا از دنیا رفتند 6-عبدالله شیرخوار که بر اثر اصابت تیر در کربلا شهید شد.

و دختران او عبارتند از : 1-سکینه 2-فاطمه 3-زینب (1)

ابن شهر آشوب صاحب مناقب می گوید: امام حسین علیه السلام شش پسر داشت:

1-علی اکبر مادرش لیلی 2-علی اوسط (امام سجاد) 3-علی اصغر 4-محمد 5-عبدالله رضیع که در کربلا شهید شد 6-جعفر

و دختران او عبارتند از: سکینه، فاطمه و زینب. (2)

علی بن عیسی اربلی نقل می کند که فرزندان حسین علیه السلام ده نفر بودند شش پسر و چهار دختر، پسران او عبارتند از: علی اکبر، علی اوسط (امام سجاد) علی اصغر، محمد، عبدالله و جعفر. (3)

ص:274

18 سال یا 25 یا 27 سال داشت، نزد پدر آمد و اجازه طلبید، امام حسین علیه السلام به او اجازه داد سپس نگاه مایوسانه به اکبرش کرد و دو انگشت اشاره را به طرف آسمان بلند کرده و گفت:

اَللَّهمَّ کُن اَنتَ الشَّهیُد عَلَیهِمِ، فَقَد بَرزَ اِلَیهم غُلامٌ اَشبَهُ النّاس خَلقاَ وَ خُلقاً وَ مَنطِقاً بِرَسولِکَ وَ کُنّا اِذا اَشتَقنا اِلی نَبِیّکَ نَظَرنا اِلَیه.(1)

خدایا خودت بر این قوم ، شاهد باش، که به سوی آنها جوانی رفت که از نظر جمال و کمال و سخن گفتن، شبیه ترین مردم به روس تو است و ما هر گاه مشتاق دیدار پیامبر تو بودیم به چ هره علی اکبر می نگریستیم.

علی اکبر به میدان آمد و با دشمن می جنگید و چنین رجز می خواند:

اَنَا عَلِیّ بنِ الحُسِینِ بنِ عَلِی***نَحنُ وَ بَیتِ اللهِ اَولی بِالنّبِیِ

تَاللهِ لایَحکُمُ فِینا ابنُ الدَّعِیِ *** اَضرِبُ بِالسَّیفِ اُحامِی عَن اَبِی

ضَربَ غُلامٍ هاشِمیٍّ عَلَوِیٍّ

من علی پسر حسینم، سوگود به کعبه ما نزدیکتر و شایسته تر به مقام پیامبر صلی الله علیه و آله هستیم سوگند به خدا نباید پسر زنازاده (ابن زیاد) بر ما حکومت کند با شمشیر شما را می کوبم همچون کوبیدن جوانی هاشمی و علوی و از حریم پدرم حمایت می نمایم.

ضربات خورد کننده ای بر دشمن وارد ساخت و 120 نفر از سواران دشمن را کشت تشنگی بر آن حضرت چیره شد، نزد پدر برگشت و عرض کرد:

ص:275

یا اَبَه ! اَلعَطَشُ قَتَلَنِی وَ ثِقلُ الحَدِیِد اَجهَدَنِی

پدر جان ! شهادت تشنگی مرا کشته و سنگینی اسلحه مرا به زحمت انداخته

امام حسین علیه السلام گریه کرد و فرمود: محبوب دلم صبر کن بزودی رسول خدا صلی الله علیه و آله تو را سیراب خواهد کرد که بعد از آن هرگز تشنه نخواهی شد.

امام زبان جوانش را در دهان مبارک گذاشت و مکید و انگشتر خود را به او داد و فرمود: آن را در دهان خود بگذار و به سوی دشمن برگرد.

علی اکبر در حالی که دست از جان شسته و دل به خدا بسته به سوی میدان رفت و از هر سو بر دشمن حمله کرد و از چپ و راست بر آنها یورش برد و جماعتی را کشت در این هنگام تیری به گلویش رسید که گلویش را پاره کرد آنن حضرت در خون خود می غلطید همچنان تحمل می کرد تا اینکه روحش به گلوگاه نزدیک شد صدا بلند کرد:

یا اَبَتاهُ عَلَیکَ مِنِّی السَّلامُ هذا جَدِّی رَسُولُ اللهِ یَقرَئُکَ السَّلامُ وَ یَقُولُ عَجِّلِ القُدُومَ اِلَینا

ای پدر ! سلام بر تو باد هم اکنون این جد من رسول خدا صلی الله علیه و آله به تو سلام می رساند و می فرماید: به سوی ما شتاب کن.

قَد سَقانیِ بِکاسِهِ الاَوفی شَربَهً لا ظَمَاً بَعدَها اَبَداً

مرا از جام خود سیراب کرد کرد که هرگز بعد از آن تشنه نخواهم شد.(1)

در روایت دیگر آمده: وقتی که ضربات علی اکبر دشمن را تار و مار کرد مره بن منقذ عبدی گفت: گناه عرب بر گردن من باشد که اگر این جوان با این وصف بر من بگذرد و من داغ او را بر دل پدرش ننهم، مره بن منقذ با نیزه خود در کمین

ص:276

آنحضرت قرار گرفت و او که گرماگرم جنگ بود مره چنان نیزه بر او زد که آن بزرگوار به زمین افتاد دشمنان گرد آن حضرت را گرفتند فَقَطَّعُوهُ بِاَسیافِهِم: با شمشیرهای خود، بدن او را پاره پاره کردند.

بابا بیا که تیغ جفا ساخت کار من***برگی نچیده گشت خزان نوبهار من

قاتل تنم ز خنجر کین پاره پاره کرد***رحمی نکرد بر مژه اشکبار من

تا بر تنم بود رمقی بر سرم بیا *** بنگر به وقت مرگ بر احوال زار من

بابا زپا فتادم و جانم به لب رسید *** دست اجل گرفت ز کف اختیار من

بابا به همرهان و رفیقان من بگو*** شبهای جمعه پا نکشند از مزار من

در روایت دیگر آمده: هنگامی که مره بن منقذ بر سر مقدس آن حضرت ضربه زد آن حضرت نتوانست بر مرکب بنشیند خم شد و سرش را روی یال اسب نهاد اسب او وحشت زده به سوی لشگر دشمن روانه شد.

فَقَطَّعُوهُ بِسُیُوفِهِم اِرباً اِرباً.

دشمنان با شمشیرهای خود بدن نازنینش را پاره پاره کردند.

آنگاه وقتی که روحش به گلوگاه رسید صدا زد:

یا اَبَتاهُ هذا جَدِّی رَسُولُ اللهِ قَد سَقانِی بِکَاسِهِ الاَوفی...

ص:277

و سپس صدائی از گلویش برخاست و جان سپرد.(1)

امام حسین علیه السلام با شتاب به بالین جوانش آمد و ایستاد و فرمود:

قَتَلَ اللهُ قَوماً قَتَلوُکَ، یا بُنَیَّ ما اَجر اَهُم عَلَی الرَّحمانِ وَ اِنتَهاکِ حُرمَهِ الرَّسُولِ.

خداوند آن قوم را بکشد که تو را کشتند ای پسرم چه بسیار این مردم بر خدا و دریدن حرمت رسول خدا گستاخ و بی باک گشته اند؟

اشک از دیگان امام سرازیر شد سپس فرمود:

عَلَی الدُّنیا بَعدَکَ العَفا. بعد از تو خاک بر سر دنیا

در این حالت زینب سلام الله علیها از خیمه بیرون دویده فریاد می زد: ای برادرم، وای فرزند برادرم، با شتاب آمد و خود را به روی پیکر به خون طپیده آن جوان افکند.

حسین علیه سلام سر خواهر را بلند کرد و او را به خیمه بازگردانید.(2)

و در نقل دیگر آمده: امام خون پاک اکبر را می گرفت و به طرف آسمان می ریخت و از آن هیچ قطره ای به زمین نمی ریخت و فرمود:

یَعِزُّ عَلی جَدِّکَ وَ اَبیکَ اَن تَدعُوُهُم فَلا یُجِیبونَکَ وَ تَستَغِیثُ بِهِم فَلا یُغِیثُونکَ.

بر جد و پدر تو سخت است که آنها را صدا بزنی و به تو پاسخ ندهند و از آنها دادرسی کنی، ولی به داد تو نرسند.

امام صورت اشک آلود خود را روی چهره خون آلود علی اکبرش گذاشت، و به قدری بلند گریه کرد که تا آن روز کسی این گونه صدای گریه بلند را از او نشنیده

ص:278

بود.(1)

هر که دلش داغ مهر یار ندارد *** او خبر از قلب داغدار ندارد

گریه کنم زار زار ناله کنم های های *** داغ دلم یا علی شمار ندارد

شهره عشق است اگر چه شمع شب افروز ***شمع چون من چشم اشکبار ندارد

ناله نمی کردم اختیارم اگر بود***لیک دلم تاب اختیار ندارد

نیست گلی در چمن خزان زده چون تو ***چون تو گلی باغ روزگار ندارد.

سپس امام، پیکر خون آلود اکبرش را در آغوش گرفت و فرمود:

یا بُنَّیَ لَقَد اِستَرَحتَ مِن هَمِّ الدُّنیا وَ غَمِّها و بَقِیَ اَبُوکَ فَریداً وَحِیداً

پسرم، از غم و اندوه دنیا راحت شدی ولی پدرت غریب و تنها باقی ماند.(2)

آنگاه امام حسین علیه السلام جوانان بنی هاشم را صدا زد و فرمود:

تَعالَو اِحمَلُوا اَخاکُم

جوانان بنی هاشم! بیائید و برادرتان را به سوی خیمه ها ببرید.

جوانان بنی هاشم بیائید*** علی را بر در خیمه رسانید.

خدا داند حسین طاقت ندارد***علی را بر در خیمه رساند

ص:279

بگوئید مادرش لیلا بیاید ***تماشای علی اکبر نماید.

جوانان آمدندو جنازه علی اکبر را برداشته تا جلو خیمه که پیش روی آن جنگ می کردند بر زمین نهادند.

حمید بن مسلم نقل می کند زنی از خیمه های حسین علیه السلام بیرون آمد صدا می زد: وای بچه ام، وای کشته ام، وای از کمی یاور، وای از غریبی...

امام حسین علیه السلام به سرعت نزد او رفت و او را به خیمه اش بازگردانید، پرسیدم: این زن چه کسی بود؟ گفتند: این زن زینب سلام الله علیها دختر امیرمومنان علی علیه السلام بود، امام حسین علیه السلام از گریه او به گریه افتاد و فرمود:

اِنّا لِلهِ وَ اِّنا اِلَیهِ راجِعُون. (1)

بعضی نقل کرده اند: حضرت لیلا مادر علی اکبر نزد امام حسین علیه السلام آمد و گفت:

سَیِّدی اِبنِی اِبنِی

آقای من، پسرم، پسرم را می خواهم

امام به او فرمود: به خیمه برگرد و دعا کن.(2)

در روایت دیگر آمده: پس از شهادت علی اکبر علیه السلام خواهرش سکینه نزد پدر آمد و گفت: پدرم! چرا آنقدر غمگین هستی، برادرم چه شد؟

امام فرمود: دشمنان او را کشتند.

فَنادَت وا اَخاه! وا مُهجَهَ قَلباهُ!...

سکینه فریاد زد: ای وای برادرم، آه میوه دلم، برادرم را کشتند، مرا بی برادر کردند.

امام به او فرمود: دخترم سکینه، خدا را در نظر بگیر، صبر و تحمل کن.

ص:280

سکینه گفت:

یا اَبَتاهُ ! کَیفَ تَصبِر مَن قُتِلَ اَخُوها وَ شُرِدَ اَبُوها

ای بابا چگونه صبر کند آنکس که برادرش کشته شده و پدرش غریب و تنها مانده است؟

امام فرمود :

اِنّا لِلهِ وَ اِّنا اِلَیهِ راجِعُون. (1)

در نقل دیگر آمده: بانوان حرم که حضرت زینب سلام الله علیها جلودار آنها بود، به استقبال جنازه علی اکبر علیه السلام شتافتند، زینب سلام الله علیها وقتی که به جنازه رسید، آن را در بغل گرفت و با شور و هیجان عجیب، و قلب پردرد و با جان دل صدا می زد: علی جان! علی جان!(2)

ابوالحسن تهامی از زبان امام حسین علیه السلام خطاب به علی اکبر می گوید:

یا کَوکَباً ما کانَ اَقصَرُ عُمرهُ ***وَ کَذا تَکوُنُ کَواکِبَ الاَسحارِ

عَجِلَ الخُسوُفُ اِلَیهِ قَبلَ اَوانِهِ ***فَغَشاهُ قَبلَ مَظَنَّهِ الاَبدارِ

فَاِذا نَطَقت ُفَاَنتَ اَوَّلَ مَنطِقی *** وَ اِذا سَکَتتُ فَاَنتَ فِی مِضمار

ای ستاره من چقدر عمرت کوتاه بود، آری عمر ستارگان سحر کوتاه است. پیکر مه سیمای علی اکبر، قبل از وقتش به سوی او شتافت و پیش از آنکه آن ماه، بدر درخشان شود، پنهانی او را فرا گرفت.

اگر سخن بگویم نخست سخن تو بر زبانم جاری است، و اگر سکوت کنم یاد تو از قلبم بیرون نمی رود.

ص:281

چه زود بود ای پسر که همچو کوکب سحر***غروب کردی از نظر اجل بشد دچار تو

اگر کنم تکلمی کلام اولم توئی ***سکوت اگر کنم دمی، دلست داغدار تو

چسان به خیمه رو کنم، چه ناله و فغان کنم***چه چشم خونفشان کنم، ز روی گلعذار تو

سکینه من از عطش ، فتاد و نموده غش ***چسان به او بگویمش، که شد خزان بهار تو ص:281

منتخب التواریخ.(1)

رسم است هر که داغ جوان دید دوستان***رافت برند حالت آن داغدیده را

یک دوست زیر بازوی او گیرد از وفا***وان یک ز چهره پاک کند اشک دیده را

آن دیگری بر او بچشاند گلاب و شهد***تا تقویت کند دل محنت کشیده را

یک جمع دعوتش به گل و بوستان کنند***تا بر کنندش از دل، خار خلیده را

القصه هر کسی به طریقی ز روی مهر***تسکین دهد مصیبت بر وی رسیده را

آیا که داد تسلیت خاطر حسین؟***چون دید نعش اکبر در خون طپیده را

ص:282

ص:283

حیی نیز افزوده است. (1)

و سید بن طاوس نام دو نفر بنام زید و عمرو، از فرزندان امام حسن علیه السلام را جزء اسیران ذکر نموده است.(2)

و مرحوم شیخ جلیل ابن نما حلی (متوفی 645ه.ق) به جای عمرو ، عمر بن حسن علیه السلام ذکر کرده و می گوید: او جزء اسیران بود، و در شام روزی یزید، او را با علی بن الحسین علیه السلام به حضور طلبید، عمر بن حسن کودک بود (حدود یازده سال داشت) یزید به او گفت: آیا با پسرم خالد کشتی می گیری؟

عمر بن حسن علیه السلام گفت: نه، ولی یک خنجر به پسرت بده و یک خنجر به من بده تا با هم جنگ کنیم (تا بدانی کدامیک از ما شجاعتر هستیم)

یزید گفت: این ها (اهلبیت نبوت) کوچک و بزرگشان، دست از عداوت ما برنمیدارند، سپس این شعر را خواند:

شِنشِنَهٌ اَعرِفُها مُن اَخزَم ***هَل تَلِدُ الحَیَّهُ اِلّا حَیَّهً

این خوئی است که من از اخزم سراغ دارم، آیا از مار جز مار پدید می آید؟(3)

منظور یزید این بود که این آقازاده، برگی از شاخه امامت و درخت نبوت است که این گونه پرجرات و شجاع است، و صفت دلاوری را از پدران و اجداد خود به ارث برده است.

ص:284

شب عاشورا، امام حسین علیه السلام به اصحاب فرمود: فردا همه شما کشته خواهید شد، قاسم نزد عمویش آمد و عرض کرد: عموجان من هم فردا کشته می شوم؟

امام او را به سینه اش چسبانید و فرمود: مرگ در نظر تو چگونه است؟

کَیفَ المَوتُ عِندَکَ

قاسم جواب داد:

اَحلی مِن العَسَلِ

از عسل شیرینتر است.

امام به او فرمود: تو بعد از بلای عظیم کشته می شوی و عبدالله شیرخوار هم شهید می شود.(1)

روز عاشورا قاسم خود را آماده جنگ کرد، به حضور امام حسین علیه السلام برای اجازه گرفتن آمد، امام او را در آغوش گرفت و مدتی با هم گریه کردند، سپس قاسم اجازه طلبید، امام به او اجازه نمی داد، قاسم آنقدر پا بپا نمود و مکرر طلب اجازه کرد تا امام علیه السلام به او اجازه داد، او در حالی که اشک از چشمانش سرازیر بود، و غمگین به نظر می رسید به میدان تاخت و چنین رجز می خواند:

اِن تَنکُرُونِی فَانَاَ بنُ الَحسن ***سِبطُ النَّبِیِّ المُصطَفَی المُوتَمَنِ

هذا حُسَینُ کَالاَسیرِ المُرتَهَنِ***بَینَ اُناسٍ لاسُقُوا صَوبَ المُزَن

اگر مرا نمی شناسید من پسر حسن سبط پیامبر برگزیده و امین خدا هستم این حسین علیه السلام است که همچون اسیر گروگان شده در بین مردم قرار گرفته خدا آن مردم را از باران رحمتش سیراب نمی سازد.

حمله سخت بر دشمن کرد و با آن سن کم سه نفر یا بیشتر از دشمن را کشت.

ص:285

حمید بن مسلم که از سربازان عمر سعد بود نقل می کند: از خیام حسین علیه اسلام نوجوانی به سوی میدان بیرون آمد که چهره اش مانند نیمه قرص ماه می درخشید شمشیری بدست داشت و پیراهن بلندی پوشیده بود و وارد جنگ گردید.

عمرو بن سعد ازدی گفت: سوگند به خدا آنچنان سخت بر این نوجوان حمله کنم گفتم: عجبا! تو به این نوجوان چه کار داری سوگند به خدا اگر او مرا بزند به طرف او دست دراز نمی کنم بگذار همانها که او را احاطه کرده و با او می جنگند کار او را تمام کنند.

عمرو بن سعد گفت: سوگند به خدا من باید بر او یورش برم و جهان را بر او سخت گیرم آن حضرت که مشغول جنگ بود عمرو بن سعد در کمین او قرار گرفت و چنان شمشیر بر سر مبارک قاسم زد که سر او شکافته شد و قاسم به صورت بر روی زمین افتاد فریاد زد: یا عَمّاهُ! عمو جان به دادم برس

وقتی که صدای قاسم به گوش امام رسید آن حضرت مانند عقابی که از بالا به زیر آید صفها را شکافت و مانند شیر خشمگین بر دشمن حمله کرد تا عمرو بن سعد ازدی رسید شمشیر به سوی او وارد کرد او دستش را به پیش آورد و از آرنج قطع گردید آن ملعون نعره کشید دشمن برای نجات او حمله کردند در همین میان پیکر نازنین قاسم زیر سم ستوران قرار گرفت وقتی که گرد و غبار فرو نشست دیدند امام حسین در بالین قاسم است و آن نوجوان در حال جان کندن است. و پای خود را بر زمین می ساید و روحش آماده پرواز به سوی بهشت است.

امام فرمود:

عَزَّ وَاللهِ عَلی عَمِّکَ اَن تَدعُوهُ فَلا یُجیِبُکَ اَو یُجِیُبکَ فَلا یَنفَعُکَ

سوگند به خدا بر عمویت سخت است که او را بخوانی، به تو جواب ندهد یا

ص:286

اگر جواب دهد به حال تو سودی نداشته باشد.

در لجه خون دید چو قاسم شده غلطان ***بگرفت سرش از ره احسان به دامان

پرخون شده آن رخ که بدی آیت رحمان ***چون قرص منخسف از خاک بیابان

گفتا دریغ ای گل بستان امیدم***از عمر تو آخر گل امید نچیدم

گه بوسه زدم لغل گاه مکیدم***آخر سخنی جان گرامی نشنیدم

تا آنکه دهم تسلیت خاطر ناشاد

امام جنازه قاسم را به بغل گرفت، در حالی که دو پای قاسم در زمین کشیده می شد آن را آورد و کنار جنازه جوانش علی اکبر به زمین گذاشت آنگاه فریاد زد و فرمود:

صَبراً یا بَنِی عُمُومَتِی، صَبراً یا اَهلَبَیتِی، فَوَ اللهِ لا رَاَیتُم هَواناً بَعدَ هذا الیَوم اَبَداً

ای پسر عموهایم وای بستگانم، صبر پیشه کنید، سوگند به خدا بعد از امروز هرگز ناگواری نخواهید دید.(1)

بعضی نقل می کنند: امام حسین علیه السلام هنگام روانه کردن قاسم به میدان عمامه اش را دو نصف کرد نیمی از آن را مانند کفن بر تن قاسم نمود و نیمی دیگر را بر سر قاسم بست. ص:286

منتخب طریحی

شاید از اینکه از چهره قاسم به نیمه قرص ماه تعبیر شده از این رو بود که پارچه عمامه نیمی از صورت او را پوشانده بود.

ص:287

عمو ز راه محبت دمی بیا ببرم***نهم ز راه عنایت بزانوی تو سرم

خوش است آنکه ببینم جمال مه رویت ***نظر کنم دم آخر به روی دلجویت

کجا است مادر افسرده تا نظاره کند***نظر بکشته صد چاه پاره پاره کند.

ص:288

ساختند دیدند حسن مثنی نیمه جان است اسماء بن خارجه از سربازان دشمن که با مادر حسن مثنی (بنام خوله ) خویشاوندی داشت از جریان اطلاع یافت از عمر سعد تقاضای مصرانه کرد که حسن را عفو کند عمر سعد او را عفو کرد.

اسماء بن خارجه حسن را که بیهوش بود با خود به کوفه برد تا به درمان او بپردازد حسن در نزدیک کوفه بهوش آمد و وحشت زده ازجای خود حرکت کرد وپرسید عمویم حسین کجا است؟

وقتی از جریان شهادت امام و یارانش آگاه شد بسیار ناراحت و محزون گردید اسماء او را در کوفه معالجه نمود تا بهبودی حاصل کرد و او را روانه مدینه نمود او همچنان در مدینه می زیست تا اینکه به دستور عبدالملک (پنجمین خلیفه اموی) او را در سن 35 سالگی مسموم کردندو به شهادت رسید قبرش در قبرستان بقیع است لقب حسن مثنی طباطبا است که جد سادات طباطبائی است.(1)

ص:289

جلوگیری کند، دست عبدالله بر اثر آن ضربت بریده و به پوست آویزان شد عبدالله صدا زد یا عَمّاهُ یا اَبَتاهُ! ای عموجان وای بابا ببین دستم را بریدند.

امام حسین علیه السلام آن کودک عزیز را در آغوش کشید و فرمود: عزیزم صبر کن بزودی به جد و پدر و عموهایت ملحق می شوی و با آنها دیدار می کنی هنوز دلجوئی امام تمام نشده بود که حرمله ملعون گلوی نازکش را هدف تیر خود قرار داد و آن آقازاده در آغوش عمو پرپر زد و به شهادت رسید.

وقتی که زینب کبری صلی الله علیه وآله جریان را فهمید بقدی این بار مصیبت بر اوسنگینی کرد که با صدای جگرسوز گریه کرد و گفت: ای عزیز برادر و ای نور چشم

لَیتَ المَوتُ اَعَدَمَنِی الحَیاه

ای کاش مرده بودم و این منظره را نمی دیدم

آه کاز تیغ جفا دست وی آویخت بپوست***سوخت بر حالت آن طفل دل دشمن و دوست

ناگهان ظالم سنگین دلی از راه جفا***بفکند تیر سه شعبه سر او کرد جدا

بعضی نقل کرده اند وقتی که دست عبدالله قطع شد متوجه خیمه گردید صدا زد:

یا اُمّاه! قَد قَطَعُوا یَدِی

مادرجان دستم را بریدند. معلوم می شود مادرش رمله در کربلا بوده است.

مادرش از خیمه بیرون آمد و صدا میزد: ای وای فرزندم، ای وای نور چشمانم.(1)

ص:290

ص:291

عون (معروف به عون اکبر) مسلما فرزند حضرت زینب سلام الله علیها بود ولی در مورد محمد پسر عبدالله جعفر بعضی گویند مادر او زنی بنام خوصاء بوده است و در کتاب کامل بهائی آمده که عون و محمد هر دو فرزندان زینب سلام الله علیها بودند و در کربلا شهید شدند.(1)

روز عاشورا زینب سلام الله علیها لباس نو بر تن عون و محمد کرد و آنها را از گرد وغبار پاک و تمیز نمود و سرمه بر چشمانشان کشید و شمشیر به دستشان داد و آنها را آماده شهادت ساخت سپس آن دورا به حضور برادرش حسین علیه السلام آورد و اجازه خواست که آنها به میدان بروند.

امام نخست اجازه نمی داد، حتی فرمود: شاید همسرت عبدالله خشنود نباشد زینب عرض کرد چنین نیست بلکه همسرم به خصوص به من سفارش کرد که اگر کار به جنگ کشید پسرانم جلوتر از پسران برادرت به میدان بروند.

زینب سلام الله علیها بیشتر اصرار کرد سرانجام امام اجازه داد زینب آن دو گل سرخش را به سوی میدان بدرقه کرد.

عمر سعد گفت: این خواهر عجب محبتی به برادرش دارد که دو نور دیده اش را به میدان فرستاده است.

آن دو برادر به جنگ پرداختند، سرانجام محمد به شهادت رسید عون کنار بدن گلگون محمد آمد و گفت: برادرم شتاب مکن بزودی من نیز به تو می پیوندم.

محمد نیز جنگید تا به شهادت رسید امام حسین علیه السلام پیکر پاک آن دو نوجوان را به بغل گرفت در حالی که پاهایشان به زمین کشیده می شد آنها را به

ص:292

سوی خیمه آورد.

عجیب اینکه بانوان به استقبال جنازه های آنها آمدند همیشه زینب سلام الله علیها درپیشاپیش بانوان بود ولی این بار زینب سلام الله علیها دیده نمی شد او از خمیه بیرون نیامده بود تا مبادا چشمش به پیکرهای بخون طپیده پسرانش بیفتد و بی تابی کند و از پاداشش کم بشود.(1)

و شاید از این رو که مبادا برادرش او را در این حال بنگرد و در برابر خواهر شرمنده یا بی جواب بماند.

زینب در این هنگام بیرون نیامد ولی برای علی اکبر علیه السلام درپیشاپیش بانوان به استقبال آمد (چنانکه قبلا ذکر شد)

مگو زینب بگو ام المصائب کاندرین عالم***قضا آماده بهرش صد بلای ناگهان دارد

مگو زینب بگو یک آسمان، صبر و شکیبائی ***غلط گفتم ز صبرش شرمساری آسمان دارد

گهی در کربلا او شش برادر را کفن پوشید***گهی از بهر قربانی، دو طفل خوش زبان دارد

گهی بیند بجای شادی قاسم عزای او ***گهی بر سینه، داغ اکبر رعنا جوان دارد

گهی بیند جدا بازوی عباس علی از تن ***دو چشم پر زخون بر اصغر شیرین زبان دارد.

ص:293

ص:294

سالگی به شهادت رسید.

نام ام البنین دومین همسر علی علیه السلام فاطمه بودو بعد در خانه علی علیه السلام به عنوان ام البنین خوانده شد او دارای شش فرزند بود بنام های : عباس، عبدالله، جعفر و عثمان (که هر چهار نفر در کربلا شهید شدند ) و ام هانی (فاخته) و جمانه.

حضرت عباس علیه السلام درشجاعت و کمالات نمونه ای از پدر بود.

نقل شده: روی قاتل حضرت عباس که از طایفه بنی دارم بود سیاه شده بود علت را از او پرسیدند گفت: من مردی را که در وسط پیشانیش اثر سجده پیدا بود کشتم که نامش عباس بود.

عباس علیه السلام با لبابه دختر عبدالله بن عباس (پسر عموی پدرش) ازدواج کرد و از او دارای دو فرزند بنام عبدالله و فضل گردید و بعضی نوشته اند که او دو فرزند دیگری بنام محمد و قاسم داشته که در کربلا به شهادت رسیده اند. (1)

ص:295

اِنَّ لِلعَبّاسِ عِندَ اللهِ تَبارَکَ وَ تَعالی مَنزِلَهً یَغبِطُهُ بِها جَمِیعُ الشُّهَداءِ یَوم القِیامَهِ

برای عباس در قیامت مقامی هست که همه شهیدان از آن مقام، حسرت می برند.

و نیز فرمود: خداوند عمویم عباس را رحمت کند که جان خود را ایثار نمود تا آنکه دشمنان دو دست او را قطع نمودند خداوند در عوض دو بال به او مرحمت فرمود که با فرشتگان در بهشت پرواز می کند چنانکه به جعفر بن ابیطالب علیه السلام دو بال عنایت فرمود.(1)

2-واژه عباس در لغت به معنی ترشرو و خشن است و این نام بیانگر صلابت و توانمندی عباس است چرا که او در برابر دشمن پرصلابت و شجاع بود.

3-عباس صفات کمال و شجاعت را از پدر و مادر به ارث برده بود هنگامی که امام علی علیه السلام می خواست ازدواج کند به برادرش عقیل که نسب شناس بود فرمود:

اُنظُر لِی اِمرَئَهً قَد وَلَدَتهَا الفُحُولَهَ مِن العَرَبِ لاتَزَوّجُها فَتَلِدَ لِی غُلاماً فارِساً

زنی را برای من در نظر بگیر که فرزند قهرمانی از عرب ، بزاید، تا با او ازدواج کنم، و از او پسری جنگجو و تک سوار پدید آید.

عقیل گفت با فاطمه کلابیه ازدواج کن، زیرا در عرب کسی شجاعتر از پدران او نیست. و هنگامی که اولین فرزند او حضرت عباس متولد شد و قنداقه او را نزد علی علیه السلام بردند علی علیه السلام دستهای او را دید و گریه کرد علت پرسیدند، فرمود: این دستها در روز عاشورا در راه فرزندم حسین علیه السلام جدا خواهند شد.

ص:296

4-در کتاب مقاتل الطالبیین آمده: عباس مردی زیبا چهره و خوش قامت بود، هنگامی که سوار بر اسب قوی می شد پای مبارکش به زمین کشیده می شد به او قمر بنی هاشم می گفتند و پرچم امام حسین علیه السلام در روز عاشورا در دست او بود.

و اکثر مورخان در شان عباس علیه السلام چنین گفته اند:

کَالجَبَل العَظیم وَ قَلبُهُ کَالطَّودِ الجَسیِم لِاَنَّه کانَ فارِساً هُماماً وَ بَطَلاً ضَرغاماً، وَ کانَ جَسُوراً عَلَی الطَغنِ وَ الضَّربِ فی مَیدانِ الکُفّارِ وَ الحَربِ.

عباس مانند کوهی بزرگ و دارای قلبی بسان کوهی خشن و استوار بود چرا که او جنگاوری بلند همت و سلحشوری شیرگون بود و در دوران کردن نیزه و ضربات با دشمن، در میدان نبرد با کافران بی باکی و جرئت نیرومندی داشت.(1)

ص:297

7-الحامی: حمایت کننده و پشتیبان

8-الواقی: نگهبان و محافظ

9-الساعی: تلاشگر

10-باب الحوائج: وسیله بر آمدن حاجتها

11-حامل اللّواء : صاحب اللّواء یعنی پرچمدار و ...

در نبردهای قدیم پرچمداری همانند فرماندهی در جنگ های امروز نقش مهمی در شکست یا پیروزی داشت روحیه قوی پرچمدار کافی بود که سپاه را توانمند و پیروز گرداند.

عباس تا آخرین لحظات حیات، پرچم سپاه امام حسین علیه السلام را برافراشت و نگهداشت تا آنجا که وقتی دستهای عباس علیه السلام از آرنج قطع گردید به کمک دو بازوی بریده اش پرچم را به سینه اش چسبانید و در همان حال به دشمن حمله کرد و سرانجام وقتی که عمود آهنین بر فرق مقدسش زدند، از پشت اسب به زمین افتاد و در حقیقت او و پرچمش با هم به زمین افتادند. ص:297

...ولم یزل یقاتل حتی قطعت یداه و اخذ الرّایه بِساعِدَیهِ وَ ضمّه الی صدره و حمل علیهم ... (معالی السبطین ج1 ص440)

ساقی باده توحید و معارف عباس ***شاهد بزم ازل شمع شبستان الست

ساغر ابروی پیوسته او محوم کرد***هر کسی نیستی افزود به هستی پیوست

سرو بالای بلندش چو خرامان می رفت ***نه صنوبر که دو عالم به نظر آمده پست

ص:298

لاله روی وی از گلشن توحید دمید***سنبل موی وی از روضه تجرید برست

شاه اخوان صفا ماه بنی هاشم او است ***که در او صورت و معنی به حقیقت پیوست.(1)

جنت و رضوان و حور و کوثر و غلمان***هست همه آیتی ز خوی ابوالفضل

نور دل حیدر است و شمع شهیدان***مظهر حق است نور روی ابوالفضل

شمس و قمر شد خجل ز نور جمالش ***مشک ختن شمه ای ز بوی ابوالفضل

خالق اعظم، گناه خلص دو عالم***جمله ببخشد به آبروی ابوالفضل

ص:299

1-و آنکه: جانش را نثار برادرش کرد

2-و آنکه: دنیا را وسیله آخرت قرار داد

3-و آنکه: فدای برادرش د.

4-و آنکه: نگهبان بود و سعی فراوان کرد تا آب رابه لب تشنگان برساند.

5-و آنکه: دو دستش (در جهاد فی سبیل الله) قطع گردید.

خدا لعنت کند دو قاتل او یزید بن رقاد و حکیم بن طفیل را.(1)

در این فراز، امام مهدی (روحی فداء) به پنج فضیلت از فضائل حضرت عباس علیه السلام اشاره نموده است.

ص:300

و صدمه دیده ولی دستگیره آن سالم است پرسید: این پرچم را چه کسی حمل می کرد؟

گفته شد: عباس بن علی علیه السلام آن را حمل می کرد.

یزید از روی تعجب و تجلیل از آن پرچم، دو بار یا سه بار برخاست نشست و گفت:

اَنظُروُ اِلی هذَا العَلَم فَاِنَّهُ لَم یَسلَم مِنَ الطَّعنِ وَ الضَّربِ اِلّا مِقبَضَ الیَدِ الَّتیِ تَحمِلُهُ

به این پرچم بنگرید که بر اثر صدمات و ضربات هیچ جای آن سالم نمانده جز دستگیره آن که پرچمدار آن را با دست حمل می کرده است یعنی سالم ماندن دستگیره نشان می دهد که پرچمدار تیرها و ضرباتی را که بر دستش وارد می شد تحمل می کرد و پرچم را رها نمی ساخته است.

سپس یزید گفت:

اَبَیتَ اللَّعنَ یا عَبّاسُ، هکَذا یَکُونُ وَفاءُ الاَخ لِاَخِیهِ

لعن و ناسزا از تو دور باد (و ناسزا برای تو زیبنده نیست) ای عباس این است معنای وفاداری برادر نسبت به برادرش.(1)

به هر طرف که چو شیر درنده رو کردی ***که روز حشر بیاد مخالف آوردی

برزم خصم، پدر وار آنچنان کوشید***که پرده بر رخ احزاب و نهروان پوشید

چنان درید صف از حمله های پیوستش ***که جبرئیل امین بوسه داد بر دستش

ص:301

فتاده حضرت عباس در میان سپاه***بان شیر که افتد به گله روباه

ص:302

ص:303

از جمله با مارد بن صدیف تغلبی قهرمان بی بدیل دشمن جنگ تن به تن کرد نیزه بلند مارد را از دست او در آورد و نیزه را تکان سختی داد و فریاد زد: ای مارد از درگه خدا امیدوارم که با نیزه خودت تو را به جهنم واصل کنم.

آنگاه آن نیزه را در کمر اسب مارد فرو برد اسب مضطرب شد و مارد خود را به زمین انداخت با اینکه جمعی از دشمن به کمک مارد آمدند عباس علیه السلام هماندم نیزه را بر گلوی مارد فرود آورد که مارد به زمین افتاد و گوش تا گوش او بریده شد و به هلاکت رسید و در این درگیری شدید جمعی دیگر نیز بدست عباس علیه السلام کشته شدند.(1)

حضرت عباس علیه السلام به سوی دشمن شتافت آنها را موعظه کرد و از عاقبت بد ترسانید ولی نصایح آن حضرت در آن کوردلان اثر نکرد عباس نزد برادرش حسین علیه السلام بازگشت شنید صدای العطش کودکان بلند است.

در روایتی آمده: خیمه ایمخصوص مشک های آب بود حضرت ابوالفضل داخل آن خیمه شد دید اطفال آن مشکهای خالی را برداشته و شکمهای خود را بر مشکهای نم دار می گذاشتند تا بلکه از عطش آنها کاسته شود به انها فرمود: نور دیدگانم صبر کنید اکنون می روم و برای شما آب می آورم.(2)

در همین هنگام سوار بر اسب شد و نیزه و مشک خود را برداشت و به سوی فرات رهسپار گردید.

به روایت اکسیر العبادات عباس علیه السلام هنگام وداع با برادر رو به آسمان نمود و عرض کرد: خدایا می خواهم به وعده ام (در مورد آبرسانی) وفا کنم و این مشک را برای این کودکان تشنه کامپر از آب نمایم. سپس پیشانی امام حسین علیه السلام را بوسید و به سوی فرات حرکت کرد چهار هزار یا ده هزار نفر نگهبان آب فرات بودند به آنها حمله کرد و پس از کشتن هشتاد نفر از آنها خود را به آب رسانید.

ص:304

دشمنان شش بار به او حمله کردند تا نگذارند او خود را به آب برساند ولی آن حضرت ضربات سنگین بر آنها وارد ساخت و خود را به آب رسانید نزدیک آب شد کفی از آب برداشت و کنار دهان اسبش برد تا بیاشامد سپس کفی از آب برداشت و خواست بیاشامد به یاد لب تشنه برادرش امام حسین علیه السلام افتاد آب را به روی آب ریخت.(1)

مشک را پر آب نمود آری عباس علیه السلام مشک را پر از آب کرد ولی از آب نیاشامید و به خود خطاب کرد و گفت:

یا نَفسُ مِن بَعدِ الحُسَینِ هُونِی***وَ بَعدِهِ لا کُنتَ اَن تَکُونِی

هذا الاحُسَینُ وارِدُ المَنُونِ ***وَ تَشرِبینَ بارِدَ المَعِینِ

تَاللهِ ما هذا فِعال دِینِی

ای نفس! بعد از حسین زندگی تو ارزش ندارد و نباید بعد از او باقی بمانی این حسین است که لب تشنه و در خطر مرگ قرار دارد میخواهی آب گوارا و خنک بیاشامی سوگند به خدا دین من اجازه چنین کاری را نمی دهد.

و به نقل بعضی فرمود: به خدا قسم لب به آب نمی زنم در حالی که آقایم حسین علیه السلام تشنه باشد.

وَاللهِ لا اَذُوقُ الماءَ وَ سیّدی الحُسَینُ عَطشاناً (2)

عقل می گوید: آب بیاشام تانیرو بیگری و بتوانی خوب بجنگی ولی عشق و وفا و صفا می گوید: برادرت و نور دیدگان برادرت تشنه اند چگونه تو آب بنوشی و آنها تشنه باشند؟

مقام عشق را در گه بسی بالاتر از عقل است ***کسی این آستان بوسد که جان در آستین دارد.

ص:305